Van digitaal naar virtueel: De virtuele rechtbank revolutionair of oude wijn in nieuwe zakken?

In 2023 is het gebruikers aantal van de Metaverse gegroeid naar 12.5% van de wereldwijde bevolking. Verwacht wordt dat dit aantal zal groeien naar 39.7% in 2030. In een poging koploper te worden is de EU begonnen met het ontwikkelen van de eigen Metaverse; de Euro-verse.

De Metaverse brengt een belangrijke verschuiving met zich mee van digitaal naar virtueel. Hoewel digitale vergaderingen niet meer zijn weg te denken in het dagelijks leven, is virtueel nog een relatief onbekend fenomeen. Virtuele omgevingen zijn vooral bekend vanuit de gaming industrie, denk aan World of Warcraft en andere spellen.

De Metaverse is echter niet enkel gericht op games en biedt meer zoals concerten, shoppen en zakelijke omgevingen. Begin 2023 vond ook de eerste rechtszitting in Columbia plaats via de Metaverse. De eerste Metaverse zitting, was een succes. Het wordt in Columbia gezien als mogelijkheid de doorlooptijd te verkorten en zo het overbelaste rechtssysteem te ontlasten. Net als in Columbia is in Nederland het rechtssysteem zwaar belast. Hetgeen de kwaliteit van de rechtsspraak in gevaar dreigt te brengen.

Om de rechtspraak te ontlasten heeft het kabinet €155 miljoen uitgetrokken. Hetgeen een groot bedrag is in vergelijking met het opzetten van een virtuele rechtbank die mogelijk de doorlooptijd enorm kan verkorten en kan besparen in kosten. Een crimineel hoeft immers niet meer naar de rechtbank te worden gebracht. Zo werd het vervoer van Taghi op ongeveer €2,5 miljoen geschat.

Potentieel zijn er dus veel kosten te besparen via de Metaverse. De digitale zittingen werden in Nederland echter met gemengde gevoelens ontvangen. Tijd voor een evaluatie of een virtuele zitting de Nederlandse rechtspraktijk kan bevorderen.

Tijdens een Metaverse zitting bevinden de deelnemers zich thuis of op kantoor en nemen deel via het internet. In eerste instantie lijkt het niet veel anders dan een virtuele zitting. Deze vonden vooral plaats tijdens de covid19 pandemie waarbij gebruik werd gemaakt van Zoom of Skype.

De ervaringen waren niet altijd positief, zo vertelde een advocaat dat ‘het via de telefoon onduidelijk was wie er aan het woord was. En je geen gezicht zag bij de stem.’ Een andere advocaat vond dat een digitale verbinding afstand creëerde met de cliënt. Daarentegen waren er ook positieve ervaringen met digitale zittingen. Zo scheelde het reistijd en konden zowel advocaten als cliënten vanuit een vertrouwde omgeving hun verhaal doen.

Verder bleek dat digitale zittingen de doorlooptijd verkortte, verminderde het de kosten van bijzonder vervoer en vergrootte digitale zittingen de inclusie van deelnemers. Ondanks de verschillende voordelen is de wet die het digitaal procederen mogelijk maakte tijdens de pandemie, komen te vervallen. Digitalisatie van de rechtspraak richt zich nu met name op het digitaal indienen van de papieren stukken. De nadelen van een digitale zitting wogen waarschijnlijk zwaarder dan de voordelen. Het lijkt er echter op dat het virtueel procederen via de Metaverse zowel de kool als de geit spaart.

De Metaverse is een nieuwe vorm van virtuele realiteit. Waarbij de gebruiker met gebruik van een VR-bril of ander apparaat dat verbonden is met het internet en kan onderdompelen in de virtuele wereld. In tegenstelling tot een digitale zitting lopen de deelnemers in rond in een 3D virtuele omgeving. Er zijn geen camera’s en schermen waarop de deelnemers zichtbaar zijn.

In plaats daarvan worden de deelnemers weergegeven via avatars. Avatars zijn een realistische digitale weergave van de gebruiker. De gebruiker kijkt door de ogen van zijn avatar de rechtbank binnen en kan bijvoorbeeld gaan staan als de rechter binnenkomt. De cliënt of verdachte kan naast de advocaat plaatsnemen en net als tijdens een fysieke zitting kunnen de twee met elkaar fluisteren. Het wordt zelfs mogelijk voor de telefoon om gezichtsuitdrukkingen te herkennen en weer te geven middels de avatar.

In tegenstelling tot een digitale zitting kan een virtuele zitting de realiteit nagenoeg als echt weergeven. Deelnemers aan Metaverse zittingen in Columbia gaven aan dat het veel “echter” aanvoelde dan een digitale zitting. Virtuele zittingen zijn daarmee wezenlijk anders dan een digitale zitting via 2D schermen.

Dit kan een antwoord zijn op de afstand die gevoeld werd tussen procesdeelnemers tijdens de digitale zittingen.

Hoewel er dus potentie zit in de virtuele rechtbank roept het ook verschillende vragen op. Met name omtrent de bescherming van privacy, de beveiliging en toegankelijkheid voor niet digitaal vaardigen.

Deze vragen worden des te dringender als gebruik wordt gemaakt van eigen apparaten. Telefoons kunnen immers een virus bevatten of heimelijke opnames maken. De toekomst is waarschijnlijk virtueel, maar voor het zover is zijn er nog veel obstakels te overwinnen.

Dr. Annelieke Mooij is universitair docent aan Tilburg University