De formatie en de rechtsstaat

Hoe moeilijk kan het zijn? De komende maanden wordt er in de (in)formatie gesproken over de naleving van grondrechten, Grondwet en de democratische rechtsstaat.

Wie had ooit gedacht, dat het nodig zou zijn om in een formatie een voor-fase in te bouwen om daarin vast te leggen dat alle coalitiepartners zich aan die drie fundamenten zullen houden. Maar het is kennelijk nodig, omdat de PVV op dat punt tot nog toe geen klare wijn heeft geschonken. En dat is uiteraard zorgelijk.

Dat wordt dus duwen en trekken en wat zuinige formuleringen straks, waarna VVD en NSC besluiten dat het toch niet stevig genoeg is. Of dat een wankele basis biedt omdat het toch niet al te waarschijnlijk is dat de PVV/Wilders zich de komende tijd gaat inhouden en niet meer doet of zegt wat hij de afgelopen jaren meende en zei, en zelfs voor veroordeeld is. En dan zal de dreiging dat de PVV zich er niet aan houdt, boven de markt blijven hangen.

Het PVV model is gebouwd op het neerbuigend wegzetten van collega parlementariërs en het parlement als nepparlement; op het diskwalificeren van rechters en de rechterlijke macht. Op het op zijn minst twijfels laten bestaan over de gelijkwaardigheid van alle ingezetenen en het naleven van verdragen en Europees recht.

En op het respect voor grondrechten en individuele vrijheden voor iedereen. Dat was en is zorgwekkend bij een partij die geen leden partij is en die met vaste hand wordt bestierd, zonder interne democratische controle. En die kwalificaties en uitlatingen hadden als doel of waren in ieder geval een middel om kiezers te winnen.

Het wegzetten van de rechtsstaat om kiezers te winnen. En ja, dan is het alleszins begrijpelijk dat democratische en rechtsstatelijke coalitiepartners daar waarborgen tegen wensen. Maar nogmaals: hoe langer dat proces duurt hoe minder geloofwaardig; sterker: het is eigenlijk niet te begrijpen dat je aan zoiets vanzelfsprekends zoveel tijd moet besteden.

Dat maakt de PVV toch bepaald niet betrouwbaar als grootste regeringspartij bij wie de rechtsstaat in veilige en goede handen is. Want dan had dit station sneller gepasseerd kunnen en moeten worden. En gerede twijfel over het rechtsstatelijke, grondrechtelijke en grondwettelijke karakter van de PVV is voor de hand liggend, want spoort met hoe de PVV zich de afgelopen jaren heeft geuit en is opgetreden.

En als boegbeeld in een democratie in de regering een partij (leider) hebben die over deze waarden serieuze twijfels heeft gezaaid, is niet een signaal om intern of extern af te geven.

Aalt Willem Heringa is emeritus comparative constitutional law, Maastricht University