Wisseling van de wacht

Met Yeşilgöz lijkt er een nieuwe rechtse wind opgestoken in de VVD. Zo kondigde ze onlangs aan dat de VVD een toekomstige samenwerking met de PVV niet uitsluit en gooide hiermee een vertrouwd VVD-standpunt overboord. Ook sprak ze zich vorig jaar uit tegen het (linkse) wokisme. Wat kunnen we nog meer van haar verwachten?

Daarvoor is het interessant haar politieke stijl te analyseren met behulp van het archetypemodel voor politieke stijl. Dit model deelt politici in bij zes archetypen; de regent, de samenwerker, de probleemoplosser, de rebel, de boze burger en de ziener. Deze typen zitten als kant-en-klare betekenisclusters opgesloten in onze taal. Onbewust gebruikt iedereen ze om de politiek te begrijpen en te beoefenen. Ze bevatten elk een andere framing van de politiek met directe gevolgen voor de denk- en handelwijze van een politicus. Wie de stijl van een politicus kent, kan ongeveer de handelingen van politici voorspellen – zoals je uit een ideologie standpunten van politici kunt afleiden.

Deze stijlen lopen dwars door de partijen heen, al is er een los verband met ideologie. Binnen de VVD zijn er partijleiders geweest met een regentenstijl (Bolkestein), een zienersstijl (Wiegel, niet voor niks met de bijnaam het orakel), en een samenwerkersstijl (Dijkstal, die bekend stond als bruggenbouwer en het Paarse kabinet mede mogelijk maakte). Rutte was aan het begin van zijn premierschap een samenwerker, maar heeft zich in de loop der jaren steeds meer ontpopt als een echte probleemoplosser. De diverse leiderschapsstijlen gaven de VVD steeds een ander gezicht. De vraag is wat de politieke stijl van Yeşilgöz is en wat we daarvan kunnen verwachten. Het type van en rebel of boze burger zijn binnen de VVD niet snel te verwachten, maar de andere stijlen allemaal wel.

Analyse van recente optredens van Yeşilgöz laat verrassend genoeg zien dat zij net als Rutte een echte probleemoplosser is. Grote veranderingen in VVD-stijl zijn er van Yeşilgöz dus niet te verwachten. Probleemoplossers richten zich op pragmatische oplossingen in het hier en nu. Ze sluiten gemakkelijk compromissen en staan een rationeel beleid voor op het gevaar af ‘kil’ te worden gevonden. Ze zijn niet bang om fouten toe te geven en komen daar ook gemakkelijk mee weg. Allemaal kenmerken die bij een probleemoplosser horen en waar we Mark Rutte gemakkelijk in herkennen, en die dus ook bij een eventuele toekomstige premier Yeşilgöz voor de hand liggen.

Maar wat dan met haar aankondiging om samenwerking met de PVV niet uit te sluiten? Vergeet niet dat ook Rutte in 2010 met Wilders een gedoogconstructie aanging. Pas toen bleek dat dat echt niet werkte, werd deze samenwerking voor Rutte taboe. Bij Yeşilgöz kunnen we eenzelfde opstelling verwachten; ze kan met iedereen een voor haar gunstig compromis sluiten, tot blijkt dat dit geen werkbare oplossing is. Dat zou met de PVV kunnen, maar net zo goed met Verenigd Links, de BBB of de nieuwe partij van Omtzigt, Nieuw Sociaal Contract.

Op één punt is Yeşilgöz echter anders dan Rutte; je kunt haar niet verwijten ‘visieloos’ te zijn, een valkuil voor alle probleemoplossers. Als vluchteling uit een autocratisch regime werpt Yeşilgöz zich op als een vurig verdediger van de democratie. Dit is – toevallig of niet - ook de enige principiële visie die goed aansluit bij de stijl van een pragmatische probleemoplosser die vooral in het hier en nu resultaten wil bereiken. Het democratisch ideaal laat alle meningen in zijn waarde, maar houdt het land wel bestuurbaar. Dit ideaal verdedigen geeft een warme gloed aan de stijl die vaak als kil en berekenend wordt ervaren.

Zo was de probleemoplosser Barack Obama er een meester in om met een gloedvol betoog over democratische waarden zijn pragmatische politiek een bezielende uitstraling te geven. Zijn achilleshiel was echter dat hij meer visie uitstraalde dan hij in zijn presidentschap van acht jaar pragmatisch voortploeteren kon waarmaken. Bij Rutte ligt dat precies andersom. De verwachtingen bij Rutte waren laag – zo werd hij smalend Marx Rutte genoemd door zijn rechtse achterban die vond dat hij vooral links beleid faciliteerde. Terugziend op het ‘tijdperk Rutte’ is er echter meer veranderd dan van de ‘linkse’ Rutte was gedacht. Als je heel lang kortetermijnpolitiek bedrijft, dan levert dat na dertien jaar terugkijkend toch een soort langetermijnvisie op.

Yeşilgöz’ profiel als bewaker van de democratie behoedt haar voor de valkuil om voor visieloos door te gaan. Tegelijkertijd geeft het haar ruimte om compromissen te sluiten en een pragmatische politiek te beoefenen, net als Rutte en Obama. In haar pragmatisme zal ze Wilders zeker het voordeel van de twijfel willen gunnen en kijken waar het schip strandt, maar ze kan net zo goed met een andere partij in zee gaan. En dat ligt misschien wel meer voor de hand, want de vraag is of ze een compromis met de PVV aan de kiezers en de media kan verkopen. Want als je je erop voorstaat de verdediger van de democratie te zijn, dan is samenwerking met een niet-zo-democratische partij moeilijk uit te leggen.

dr. Carola Schoor is programmaleider Politiek & Bestuur bij het Centre for Professional Learning (CPL) van de Universiteit Leiden.