Van formatieblogs tot inspiratieavonden: welke provincie wint de formatierace?

Op 15 maart ging Nederland naar de stembus voor de Provinciale Statenverkiezingen. Sindsdien zijn alle ogen gericht op de formaties in de provincies. Dat is niet gek, want er staat deze zittingsperiode veel op het spel. Binnen het stikstofdossier, dat als heet hangijzer boven het kabinet hangt, spelen de provincies bijvoorbeeld een belangrijke rol.

Inmiddels is de BBB, de grote winnaar van de verkiezingen, in 11 van de 12 provincies nog in de race voor een plek in de Gedeputeerde Staten. Daarnaast valt op dat in Flevoland de PVV meedoet in de formatiegesprekken en dat in vier provincies de PvdA zonder GroenLinks is aangeschoven aan de formatietafel. In geen enkele provincie is de formatie reeds afgerond.

Terwijl de ene provincie een heus ‘formatieblog’ bijhoudt of een video update met sfeerbeelden online deelt, houden andere provincies het spannend en zijn er nauwelijks actuele updates bekend. Dit artikel geeft huidige stand van zaken van de formaties in de twaalf provincies.

Tabel: hoe staat het ervoor in de provincies?

Friesland

In Friesland wordt al enige tijd in stilte geformeerd onder leiding van formateur Oebele Brouwer (partijloos). Al op 31 maart werd bekend dat vier partijen samen een coalitie willen gaan vormen: BBB, PvdA, CDA en ChristenUnie. Het enige geluid dat we sindsdien hoorden was het debat over de coalitievorming dat op 5 april in de Provinciale Staten plaatsvond. Daar werd de PvdA aan de tand gevoeld: hoe rijmen de groene ambities van de partij met een samenwerking met de BBB? Daar kwam nog bij dat PvdA-fractievoorzitter Edou Hamstra ‘2030’ bereid bleek los te laten als stikstofdeadline. Dat zorgde in de landelijke politiek voor wat ophef, maar lijkt in de provincie zelf geen problemen op te leveren. Daar zijn ze nog steeds optimistisch over het vormen van een coalitie voor 1 juni.

Zeeland

Ook de Zeeuwen wachten in spanning op updates over de formatie in hun provincie. Daar zitten BBB, CDA, VVD en SGP onder leiding van formateur Gerard Rabelink (partijloos) aan de formatietafel. BBB gaf aan de vooravond van de onderhandelingen aan dat de partijen zijn gekozen vanwege ‘het groot aantal raakvlakken’. Dan kan het haast niet meer misgaan toch? Ondanks dit optimisme hebben de partijen hun eigen deadline - een coalitie voor de meivakantie - toch niet gehaald. Over een nieuwe streefdatum óf een akkoord is sindsdien ook niets meer vernomen.

Gelderland

In de provincie Gelderland gaat het er een stuk minder geheimzinnig aan toe. Daar organiseerden formerende partijen BBB, CDA, VVD, SGP en ChristenUnie samen met formateur Ank Bijleveld-Schouten (CDA) afgelopen weekend een publieke onderhandelingsbijeenkomst. Daar werden burgers opgeroepen om schriftelijk of mondeling inbreng te leveren voor een ‘frisse blik in het onderhandelingsproces’. Sinds 25 april zijn de partijen daar namelijk druk aan het onderhandelen. Dit tot groot ongenoegen van de PvdA en GroenLinks, die als de derde en vierde partij helemaal niet op een ‘conservatief-christelijke coalitie’ zitten te wachten. Daar trekken de formerende partijen zich niets van aan: zij streven ernaar om voor de zomer een akkoord te presenteren.

Flevoland

De formatie in Flevoland leidt met name buiten de provincie tot felle kritiek. Daar is naast de BBB, VVD, ChristenUnie, SGP ook de PVV aangeschoven aan de formatietafel. De jongerenpartij van de ChristenUnie PerspectieF hoorde het nieuws “met enige schrik” aan, terwijl landelijk partijvoorzitter Ankie van Tatenhove het “niet geloofwaardig” vindt als haar partij in een bestuur stapt met de PVV. Toch is formateur Pieter van Maaren (CDA) voorzichtig optimistisch. Zo zei hij tegen Omroep Flevoland dat hij de onderhandelingen zelf “op goede wijze” vindt verlopen. De Flevolandse ChristenUnie fractievoorzitter Harold Hofstra houdt het nog even in het midden. Hij bevestigt het streven naar een coalitie voor het zomerreces, maar stelt: “het kan ook zomaar niet gaan lukken”.

Zuid-Holland

In Zuid-Holland is de formatietafel nog niet in zicht. Verkenner Fred Teeven (VVD) adviseerde informateur Arie Slob (ChristenUnie) eind maart om zich te richten op een mogelijke coalitie van BBB, VVD, CDA, GroenLinks en PvdA. Begin mei werd aangekondigd dat Slob op 15 mei zijn verslag zou presenteren, maar tot op de dag van vandaag is er nog steeds radiostilte in de provincie. Zou hij de Zuid-Hollanders dan binnenkort misschien verrassen met een spontane update?

Utrecht

De ‘spannendste formatie van allemaal’, had in Utrecht een woelige start. De twee grootste partijen, BBB en GroenLinks, kunnen namelijk niet door één deur. Na een lang getouwtrek besloten ze dan ook niet verder te onderhandelen. In eerste instantie leek de BBB aan het langste eind te trekken, maar de Provinciale Staten zagen de door de informateur Anne Lize van der Stoel (VVD) voorgestelde zevenpartijencoalitie niet zitten. Terug naar de tekentafel dus: namens GroenLinks en VVD gaan verkenners Cees van Eijk (GroenLinks) en Floor Vermeulen (VVD) aan de slag. Zij gaan in ieder geval het gesprek aan met D66, CDA, PvdA, ChristenUnie, Partij voor de Dieren, Volt en SGP. Voor de BBB betekent dit een gelopen race. De partij liet via fractievoorzitter Anton Verleun weten ‘zwaar teleurgesteld’ te zijn.

Overijssel

In Overijssel onderhandelen de BBB, VVD, GroenLinks, PvdA en SGP over de mogelijkheden voor een coalitie. Het proces kwam in die provincie wellicht wat langzaam op gang, maar sinds de partijen elkaar begin mei aan de formatietafel troffen heerst er volgens formateurs Wout Wagenmans (GemeenteBelangen Raalte) en Ingrid Geveke (partijloos) een optimistische sfeer. Ook in Overijssel wordt het zomerreces als streefdatum genomen. Daar zetten de formateurs zich naar eigen zeggen ‘vol enthousiasme’ voor in.

Noord-Holland

Het vereiste pittige onderhandelingen, maar op 17 mei werd bekend dat ook in Noord-Holland de formatiegesprekken zijn afgetrapt. Onder leiding van Ankie Broekers-Knol (VVD) en Bernt Schneiders (PvdA) onderhandelen BBB, VVD, PvdA en GroenLinks over een coalitieakkoord. Even leek Noord-Holland zich aan te sluiten bij de groep provincies die in radiostilte onderhandelt, maar op 24 mei verscheen daar plots de formatieblog van PvdA’er Jeroen Olthof. Daarin geeft hij de lezer een inkijkje in de formatie én deelt hij het streven om er voor de zomer uit te komen, want zo stelt de PvdA’er in zijn blog: ‘de wereld wacht niet’.

Drenthe

Hoe onstuimig het proces in sommige provincies verloopt, zo kalm lijkt het formatieproces in Drenthe verlopen. Daar zijn BBB, VVD, CDA en PvdA in gesprek onder leiding van formateurs Johan Baltes (VVD) en Roelie Goettsch (PvdA). Ze hopen al snel een eerste ‘brondocument’ voor het coalitieakkoord op te stellen. Als dat lukt liggen ze goed op koers voor het behalen van hun streefdatum. Die is namelijk een stukje minder ambitieus dan die van sommige andere provincies en is vastgesteld op 1 juli.

Limburg

Net als in Drenthe verloopt in Limburg het formatieproces naar eigen zeggen voortvarend. Onder leiding van informateurs Jan Schrijen (partijloos) en Petra Dassen-Housen (CDA) startte op 17 mei de eerste gespreksronde. Aan tafel zitten de BBB, VVD, CDA, PvdA en SP. Net als in Gelderland houden ze in Limburg niet van gesloten deuren. Tijdens speciale ‘inspiratieavonden’ stonden ze eerder deze maand daarom open voor geïnteresseerde mede-Limburgers. Aan input geen gebrek: de fractievoorzitters gaven achteraf aan veel inspiratie te hebben opgedaan. Nu maar hopen dat het niet zoveel gespreksstof heeft opgeleverd dat ze hun streefdatum van eind juni niet meer halen.

Noord-Brabant

Het lijkt wel een trend: ook in Noord-Brabant wordt de burger gehoord. Op 12 mei werd daar namelijk een open dag georganiseerd over de formatie. Iedereen is welkom om in gesprek te gaan met de leden van Provinciale Staten en de onderhandelaars van de formerende partijen BBB, VVD, PvdA en GroenLinks. Zij zijn al sinds 25 maart met elkaar in gesprek en volgens formateur Pieter Verhoeve (SGP) verloopt dit op constructieve wijze. In Noord-Brabant tillen ze bovendien de transparantie naar een hoger niveau: naast de open dag geeft de formateur op de website van de provincie door middel van video’s een exclusief inkijkje in de formatie.

Groningen

In Groningen houden ze niet van gedoe, daarom ging de formatie daar in eerste instantie vlot van start. Al op 26 april werd bekend dat formateur Ard van der Tuuk (PvdA) de onderhandelingen ging starten met de BBB, PvdA, ChristenUnie en Groninger Belang. Daar bleef het niet bij, ook de kandidaat-gedeputeerden werden op hetzelfde moment openbaar gemaakt. De formatie lijkt inmiddels in wat rustiger vaarwater beland. Updates bleven de laatste weken uit, dus het lijkt alsof de Groningers voorlopig nog even geduld moeten hebben.

Aniek Zwemer is als redacteur bij PDC verbonden aan het Montesquieu Instituut.