N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
De wereldkaart van de publieke opinie in de escalerende oorlog
Op 24 februari 2023 is het exact 1 jaar geleden dat Rusland de invasie in Oekraïne begon. Een treurig jubileum van geweld, crisis en verwoesting. In samenwerking tussen het Montesquieu Instituut en Europa-Nu.nl reflecteren 3 experts op 1 jaar oorlog. Centraal staat de vraag: hoe nu verder?
Op 24 februari 2022 werden Kyiv en andere Oekraïense steden gebombardeerd en viel het Russische leger Oekraïne binnen. Zo escaleerde de Russisch-Oekraïense oorlog die eind februari 2014 was begonnen met de Russische interventie op de Krim en later in de Donbas.
Een jaar later zijn miljoenen ontheemd, meerdere steden van de kaart geveegd en woedt een bloedige grondoorlog voort. De gevolgen zijn ook buiten het Oekraïense grondgebied rampzalig. Verdere escalatie met de betrokkenheid van legers van andere landen en/of kernwapens is niet denkbeeldig.
In het afgelopen jaar heeft de publieke opinie in Rusland en Oekraïne zich steeds eenduidiger achter de eigen presidenten geschaard. Maar hoe staat het met de publieke opinie in andere landen. Hoe breed wordt de houding van regeringen gedeeld? Hoe ver strekt de onvoorwaardelijke steun voor Oekraïne in het Westen? En is de publieke opinie anders in niet-westerse landen, waar het conflict vooral als een confrontatie tussen de Verenigde Staten (dan wel het Westen dan wel de NAVO) en Rusland wordt gezien?
Inhoudsopgave van deze pagina:
Binnen de Europese Unie zijn halfjaarlijkse Eurobarometers voor handen om de publieke opinie in de verschillende lidstaten te vergelijken. In april 2022 was grote steun voor de acties van de EU tot dan toe zoals humanitaire hulp aan bewoners en energiemaatregelen. Rond die tijd liet een peiling van de European Council on Foreign Relations ook breuklijn zien binnen de EU. Aan de ene kant stellen sommige respondenten vrede voorop, ook al betekent dit dat Oekraïne de controle over bepaalde gebieden aan Rusland moet geven. Dit is de dominante opinie in Italië en Duitsland). Aan de andere kant stellen andere rechtvaardigheid voorop: Rusland moet gestraft worden voor de agressie tegen Oekraïne, ook al betekent dit dat er meer doden en ontheemden komen. De allergrootste groep die rechtvaardigheid voorop stelt komt uit Polen, maar ook Groot-Brittannië en Finland kennen behoorlijke groepen. (Zie verder ons stuk in Geografie van zomer 2022 over peilingen in de eerste maanden van de oorlog).
Een halfjaar later, in oktober 2022, hield de steun onder het Europees publiek aan. Volgens de laatste Eurobarometer (98.1) was 74% van de bevolking het eens met de steun van de EU aan Oekraïne. In Nederland was dit percentage erg hoog (93% ) maar in Slowakije, Griekenland en Bulgarije bedroeg het net minder dan de helft van de bevolking.
Naast de verschillen tussen de Europese publieke opinies is het ook de vraag hoe er buiten Europa tegen de oorlog wordt aangekeken. IPSOS heeft dit wereldwijd onderzocht in een groot aantal landen– eerst eind maart 2022 en daarna november 2022. Zo kunnen wij de publieke opinies onderling en in verloop van tijd vergelijken –althans tussen de 25 landen die in beide peilingen waren opgenomen, waaronder Nederland. Bij lezing ervan moet rekening worden gehouden met verschillen per land in betrouwbaarheid vanwege uiteenlopende steekproefgrootte (1000 dan wel 500), iets verschillende minimumleeftijd tussen steekproeven en uitsluiting van niet-stedelijke, niet-onderwezen en niet-welvarende bevolking in de steekproeven van arme landen.
Er blijkt weinig verschil te zijn tussen de gerapporteerde opinies op de twee peilperiodes, zeker wanneer men bedenkt hoe veel meer slachtoffers de oorlog heeft gemaakt tussen maart en november, de escalatie van de Russische oorlogsretoriek, de oorlogsmisdaden die aan het licht zijn gekomen, de miljoenen verplaatste mensen deels opgevangen in buurlanden, de economische sancties, de Russische mannen die de mobilisatie ontvluchtten, alsook de grote economische gevolgen op de wereldvoedsel- en energiemarkt. Een enkele uitzondering vormt de steun voor de opvang voor Oekraïense vluchtelingen. Die is tussen maart en november in een aantal landen waaronder vijf EU-lidstaten (België, Duitsland, Polen, Frankrijk en Hongarije) 10 procentpunten of meer gezakt. Niettemin blijkt ook die bereidheid nog hoog (ook in deze vijf landen varieert het tussen 64 en 73 %). Alleen in Indonesië (43%) Singapore (47%) en Maleisië (49%) is geen meerderheid ervoor.
De meerderheid van de bevolking in alle door IPSOS onderzochte landen vindt dat de eigen staat andere soevereine staten moet helpen als ze aangevallen worden. De steun is het grootst in Indonesië, India en Groot-Brittannië (boven de 80%) en 77% in Nederland. Het laagst in Hongarije en Chili (59%). Maar er is ook veel steun voor de stelling dat het eigen land moet vermijden militair betrokken te raken (85% in Hongarije en Maleisië) tegenover 65% in Nederland (en het laagst in Zweden 57% ). Alleen in Hongarije, Thailand (beide 60%) en India (62%) steunt een meerderheid de stelling dat ‘Oekraïne niet ons probleem’ is. Zonder twijfel hebben de stellingen een andere betekenis in Hongarije, een buurland van Oekraïne, dan in Maleisië of in Thailand.
Opvallend is de grote steun voor de beperking van de invoer van Russisch gas en olie, ook al betekent dit dat wij minder kunnen stoken deze winter (dit werd alleen in Westerse landen gevraagd). Nederland scoort hier met 76% net iets lager dan Groot-Brittannië die bovenaan torent. Wederom is Hongarije het minst solidair: het is het enige land waar een minderheid het met deze stelling eens is (37%).
Uiteenlopend is ook de steun voor militaire ondersteuning van Oekraïne. De steun voor het sturen van wapens en luchtafweersystemen varieert enorm tussen Westerse landen (het hoogst in Groot-Brittannië (63%) Canada en Zweden (beide 60%)) en ontwikkelingslanden in andere werelddelen (het laagst in Indonesië (16%), Maleisië en Colombia (beide 17%)). Voor het sturen van troepen naar Oekraïne is minder steun, maar nog het meest in India (43%) gevolgd door Canada en Australië (beide 36%) en het minst in Hongarije (9%) en Mexico (11%). Nederland steunt beide vormen van hulp ongeveer gelijk, maar 32% is relatief laag voor wapens en 30% relatief hoog voor troepen.
Over nut en impact van economische sancties is de verdeeldheid groot. In Nederland is relatief veel meer steun voor de stelling dat economische sancties noodzakelijk zijn om Oekraïne te steunen en Rusland te bewegen om de oorlog te beëindigen, ook al betekent dit dat energie- en voedselprijzen hoger blijven. In Hongarije, Maleisië en Indonesië zijn juist ruim meer mensen van mening dat de sancties het niet waard zijn, en dat is heel aarzelend ook het geval in Argentinië, Zuid Afrika , Mexico en precies gelijk verdeeld in Peru.
Tabel 2: IPSOS
Bron: IPSOS
Een net verschenen peiling van de European Council on Foreign Relations in een kleiner aantal landen maar ook China en Rusland (maar helaas niet Oekraïne) laat grote meningsverschillen zien. Zo is eind december/begin januari een groot contrast in de keuze uit drie stellingen over de oorlog die aan respondenten worden voorgelegd. In India vindt 54% dat het conflict zo spoedig mogelijk moet stoppen, ook al betekent dit dat Oekraïne de controle over bepaalde gebieden aan Rusland moet geven. Dit is ook de meest gekozen stelling in Turkije, Rusland en China. Daarentegen is er in Groot-Brittannië, in de VS en in de negen EU lidstaten (de vijf grootste plus Denemarken en Portugal) het meeste steun (maar nergens de absolute meerderheid) voor de stelling dat Oekraïne haar hele territorium moet terug krijgen, ook al betekent dit dat de oorlog langer duurt en dat meer Oekraïners gedood of ontheemd worden. De derde stelling dat de westerse dominantie in de wereld bevochten moet worden, ook al betekent dit dat wij de Russische agressie tegen Oekraïne zouden moeten accepteren, krijgt alleen in Rusland behoorlijk veel instemming (29%) en in mindere mate in China en India (beide 12%) en het laagst in Groot-Brittannië (5%).
Een metastudie van het Centre for the Future of Democracy van de universiteit van Cambridge is behulpzaam om de veranderingen in perspectief te plaatsen. Vragen uit opiniepeilingen uit de hele wereld (Afrobarometer, Arab Barometer, Central Asia Barometer, Latinobarometer, Gallup, Pew, Zogby enz) werden gebruikt om de opinies over Rusland, China en de Verenigde Staten over de periode 2010-2022 te volgen.
De dataverzamelingen van het Centre lopen tot de zomer van 2022 en kunnen zodoende de impact van de eerste maanden van de oorlog zichtbaar maken. Ze laten zien dat de mening over Rusland in dat halve jaar ten opzichte van de voorafgaande metingen verslechterd is, met uitzondering van Pakistan, China en in mindere mate Saoedi-Arabië, Maleisië en Servië.
Deze algemene reactie op de oorlog in Oekraïne past overigens in een algemene trend over de hele periode, vanaf 2010, waarin de opinie tegenover Rusland steeds negatiever werd in relatief welvarende democratieën, maar in doorsnee steeds positiever in minder welvarende, meer autoritair geregeerde landen. Bovendien werden de samenhangen tussen de opinies over China en Rusland steeds groter (per persoon meer onderlinge overeenstemming) en de samenhangen tussen de opinies tegenover aan de ene kant Rusland en China en aan de andere kant de Verenigde Staten veranderden van aanvankelijk van positief naar negatief. Er is kortom sprake van polarisatie van de wereldopinie sinds 2010.
In feite komt hiermee, in opinie, een maritiem blok rond de Verenigde Staten met vooral Europa, Oost-Azië en Oceanië, tegenover een blok te staan rond China en Rusland. Het is een vertrouwd plaatje uit de geschiedenis van de geopolitiek, maar het vraagt om verdere verklaringen. Daarnaar op zoek wijst het Centre behalve naar welvaartverschillen en politieke strijdpunten rond autoritaire en democratische gezichtspunten, ook nog naar de toenemende verschillen tussen deze twee blokken op een schaal waarvan leefstijltolerantie, individualisme en gendergelijkheid deel uitmaken. Terwijl in het Euraziatisch blok geen veranderingen optreden bij een lage score op deze index gaan de scores in het maritieme blok aanzienlijk omhoog.
De peilingen zijn gehouden vóór westerse landen hun militaire steun opschroefden met de levering van aanvallende tanks en mogelijk ook gevechtsvliegtuigen. Daarmee worden behalve de afbakening van politieke grenzen, ook steeds meer waarden op het spel gezet. De polarisatie van de wereldopinie zal hierdoor waarschijnlijk nog groter worden.
Virginie Mamadouh & Herman van der Wusten. Geografie Planologie en Ontwikkelingsstudie, Universiteit van Amsterdam.
Bronnen:
Centre for the Future of Democracy (2022) A World Divided Russia, China and the West, Cambridge: Bennett Institute for Public Policy, University of Cambridge.
https://www.bennettinstitute.cam.ac.uk/wp-content/uploads/2023/01/A_World_Divided.pdf
Eurobarometer (2022) EU’s response to the war in Ukraine , October 2022 https://europa.eu/eurobarometer/surveys/detail/2772
IPSOS Game changers (2022) The world’s response to the war in Ukraine, A 27-country Global Advisor survey, April 2022 https://www.ipsos.com/sites/default/files/ct/news/documents/2022-04/Global%20Advisor%20- %20War%20in%20Ukraine%20-%20April%202022%20-%20Graphic%20Report.pdf
IPSOS Game changers (2023) The world’s response to the war in Ukraine, A 28-country Global Advisor survey,, January 2023.
https://www.ipsos.com/en/war-in-ukraine-january-2023
Ivan Krastev & Mark Leonard (2022). Peace versus Justice: The coming European split over the war in Ukraine. Policy brief ECFR, 15 June 2022. https://ecfr.eu/publication/peace-versus-justice-the-coming-european-split-over-the-war-in-ukraine/
Mamadouh, V & H. van der Wusten (2022) Oekraïne en Rusland: peilingen van publieke opinies Geografie (30 augustus 2022) https://geografie.nl/artikel/oekra%C3%AFne-en-rusland-peilingen-van-publieke-opinies
Timothy Garton Ash, Ivan Krastev & Mark Leonard (2023) United West, divided from the rest: Global public opinion one year into Russia’s War on Ukraine Policy brief ECFR, 22 February 2023 https://ecfr.eu/publication/united-west-divided-from-the-rest-global-public-opinion-one-year-into-russias-war-on-ukraine/