Europees Parlement zit de Commissie op de huid

Het Europees Parlement heeft de afgelopen week het vizier op zowel Commissievoorzitter Von der Leyen als eurocommissaris Várhelyi gericht. De onderzoekscommissie van het EP naar de aanpak van de corona wil Von der Leyen horen om haar aandeel in de onderhandelingen met Pfizer voor een miljardencontract voor vaccins. Een dag eerder stemde een meerderheid van het Parlement vóór een resolutie over het buitenlands beleid waarin een passage was opgenomen dat oproept tot een onderzoek naar Várhelyi. Zijn gedrag en beleidsopvattingen zouden in gaan tegen het beleid van de EU, en daarmee zou hij de gedragsregels voor eurocommissarissen overtreden.

Bij Von der Leyen speelt dat zij naar verluidt sms'jes en appjes uitwisselde met de baas van Pfizer. Na de Europese Rekenkamer én de Ombudsman onderzoekt de Europese openbaar aanklager die aantijgingen, maar kan nog geen inzicht geven over wat er precies gebeurt is. Het Europees Parlement wil de waarheid nu boven tafel krijgen. Gaat Von der Leyen op de uitnodiging in, dan kan het politiek mogelijk vuurwerk opleveren. Weigert ze, wat mag, komt het haar op kritiek te staan dat ze tegen transparantie is.

Het kapittelen van Várhelyi is ernstiger. Het Parlement wil een onafhankelijk onderzoek dat de handel en wandel van de Eurocommissaris nagaat. Het EP stelt dat Várhelyi zijn oren laat hangen naar de nationalistische hardliners in het Servische deel van Bosnië en Herzegovina en in Servië. Die leiders zijn net als Orbán bezig andere stemmen dan de hunne in de politieke arena zoveel mogelijk weg te drukken. Várhelyi was lange tijd Orbán's vertrouweling en eerste man in Brussel; hij heeft de indruk dat hij de 'neutrale' Europese waarden niet helemaal onderschrijft. Als Eurocommissaris voor uitbreiding zou hij de waarden die de EU voorstaat over democratie moeten uitdragen in de kandidaat-lidstaten Bosnië en Herzegovina en Servië. Recente uitlatingen voedden juist de achterdocht die er al was. Tot op het punt dat het EP nu een onderzoek wil.

Anders dan gebruikelijk

Dat het Europees Parlement kritisch kijkt naar de Commissie is normaal. Het Europees Parlement stelt bij vrijwel ieder wetsvoorstel wijzigingen voor, net als hoe in Nederland de Tweede Kamer voorstellen van het kabinet wijzigt. Het verschil is dat het Europees Parlement in deze gevallen heel specifiek kijkt naar de manier van handelen van de Commissievoorzitter en een eurocommissaris.

Op de man spelen is zeldzaam

In Nederland zijn moties van wantrouwen inmiddels niet meer zo bijzonder, in de Europese arena is het op de man/vrouw spelen een uitzondering. Dat gebeurt normaliter alleen bij de verhoren van kandidaat-Eurocommissarissen. Phil Hogan trad in 2020 terug, maar de kritiek op hem kwam van alle kanten en niet alleen uit het EP. John Dalli moest onder hevige druk in 2012 opstappen na aantijgingen van vriendjespolitiek. Die druk kwam zeker ook van het Europees Parlement.

Het Europees Parlement kan alleen het vertrouwen opzeggen in de gehele Europese Commissie, niet in individuele eurocommissarissen. De affaire-Cresson - de Eurocommissaris die in strijd met de regels een vriend tot adviseur benoemd - leidde ertoe dat de Commissie Santer opstapte toen duidelijk werd dat het Europees Parlement aanstuurde op de val van de Commissie omdat Santer weigerde Cresson zelf de laan uit te sturen.

Saillante timing

Dat het Europees Parlement uitgerekend deze plenaire week zo op de man speelt, is saillant. Juist deze weken ligt het Europees Parlement zelf onder vuur naar aanleiding van de onderzoeken naar omkoping van enkele Europarlementariërs door buitenlandse mogendheden. Het EP heeft de regels aangescherpt, maar maakt een slechte beurt. Nu naar anderen te wijzen is een aparte keuze.

Bron: Europees Parlement, EU Observer, EURactiv, Politico