Feitenvrije politiek: gevaar voor de democratische rechtsstaat? – verslag van het panelgesprek ‘De zoektocht naar de feiten’

DEN HAAG (PDC) - ‘Het is die oprechte en integere belangstelling voor feiten die in een democratie essentieel is […] daarin ligt onze gezamenlijke opdracht’. Zo stelde Luc Verhey bij het panelgesprek ‘De zoektocht naar de feiten’. Het evenement werd georganiseerd door het Montesquieu Instituut naar aanleiding van het gelijknamige boek van Verhey. Na inleidende woorden van de auteur en de Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen ging een panel in gesprek over het onderwerp van het boek. Het panel bestond naast Verhey en Van Zutphen uit Janneke Gerards, Angelien Eijsink en Stéphane Alonso, die ook het gesprek modereerde.

Feiten worden steeds vaker betwist en sociale media spelen een cruciale rol bij de verspreiding van desinformatie, stelde Verhey. Tijdens zijn inleidende woorden gaf hij de bezoekers een beknopt inzicht in de belangrijke thema’s uit zijn boek. Hoe beschermen we ons tegen het opruiende vermogen van sociale media? Volgens Verhey moeten maatregelen genomen worden om de weerbare democratie te versterken, maar zullen we ook dieper moeten gaan om verrotting van binnenuit te bestrijden: de veelheid van uitlopende meningen moet de gemeenschappelijke eenheid van een samenleving niet overwoekeren. We moeten elkaars werelden proberen te begrijpen, alleen dan kunnen we de democratische rechtsstaat beschermen.

Feiten maken we met elkaar, stelde Reinier van Zutphen in zijn reactie op het boek. Vertrouwen is hierbij volgens hem cruciaal: er moet vertrouwen zijn dat de feiten op een goede manier worden ‘gemaakt’, en er moet vertrouwen zijn in het gezag dat de feiten verzameld. Stéphane Alonso vroeg zich wel af of er nu niet voornamelijk sprake is van een overheersing van wantrouwen. Janneke Gerards betwistte dit. Zij stelde dat het probleem is dat er (te) veel informatie beschikbaar is, waardoor mensen zich afvragen wat klopt en wat niet. Er moet een manier worden gevonden om mensen te leren hoe ze hier mee om moeten gaan.

Een ander thema dat aan bod kwam tijdens het panelgesprek was de balans tussen de veelheid aan meningen en het gevoel van eenheid in een samenleving. Heeft de politiek niet ook aan deze verdeeldheid bijgedragen? Deze vraag legde Alonso aan het panel voor. Er is sprake van een versplinterd systeem, ziet Angelien Eijsink, maar het grootste probleem is in haar ogen dat er te veel wordt beloofd waardoor de samenleving verder versnippert. Van Zutphen onderschrijft deze constatering: als je te snel iets belooft, dan creëer je alleen maar een werkelijkheid die tot teleurstelling kan leiden. Hij stelt dat de overheid vaker moet zeggen dat ze iets niet kunnen doen. Het kweken van een gemeenschapsgevoel is belangrijk, sprong Verhey de panelleden bij. Hiervoor moeten mensen zich verdiepen in anderen en bereid zijn om concessies te doen. Het is aan de politiek om dit uit te dragen, aldus Verhey.

Bij het vaststellen van de feiten in een democratische rechtsstaat speelt ook de rechterlijke macht een centrale rol. Als de politiek haar werk niet heeft gedaan, worden rechters daarmee geconfronteerd, stelde Alonso. Het is daarom belangrijk, dat we terughoudend zijn met wat we voorleggen aan rechters, aldus Gerards. Anders lopen we namelijk het risico dat rechterlijke uitspraken ook politiek betwist worden. In tegenstelling tot politici, legde Gerards uit, zijn rechters niet democratisch gelegitimeerd. Deze democratische legitimatie zorgt er volgens Eijsink in de politiek echter ook voor dat er amper voldoende tijd is om van plannen beleid te maken, voordat de volgende verkiezingen er aankomen. Ze sprak van een ‘instant-samenleving’, waarin politici maar de lengte van een tweet of een aantal minuten spreektijd hebben om hun boodschap naar de kiezer over te brengen.

In het boek van Verhey wordt vooral negatief gesproken over sociale media, merkte een deelnemer uit het publiek op, maar zitten er niet ook positieve kanten aan? Hier konden de panelleden zich wel in vinden. Verhey sprak over enorme mogelijkheden, maar regulering is cruciaal en hier zijn we pas net mee begonnen. Al met al waren de panelleden het erover eens dat de zoektocht naar de feiten geen gemakkelijke is. Tegelijkertijd zijn feiten essentieel voor de democratische rechtsstaat, en is het aan ons allen om hierover met elkaar in gesprek te (blijven) gaan.