Waarom zagen de Eerste Kamerleden van Forum de mislukking niet aankomen?

De grote zaal in Tivoli/Vredenburg zat bomvol. Het was twee weken voor de Provinciale Statenverkiezingen van maart 2019. Thierry Baudet ontvouwde de Forum-visie: minder migratie, minder EU-bemoeienis en minder windmolens en zonneweides. Henk Otten meldde dat het niet goed ging met de koopkracht en dat daar toch echt iets aan moest gebeuren. Het publiek was enthousiast, er waren een heleboel vragen over de aanstaande politieke vernieuwing en er werd achteraf flink geborreld.

Twee weken later was Forum voor Democratie de grootste partij van het land. De verklaringen liggen voor het oprapen: er is in Nederland ruimte voor een conservatieve partij die steviger beleid bepleit dan de VVD, zeker op de terreinen migratie en Europa. Dat zijn weliswaar PVV-thema’s, maar niemand gelooft dat Wilders ooit nog iets gaat bereiken. Daar was Forum: rechts van de VVD maar minder extreem dan de PVV. Het was de periode dat de energietransitie als thema opkwam en niemand zich eraan durfde te branden. Behalve FVD.

Op het podium deed FVD de strategie uit de doeken. In de Eerste Kamer zou Forum ervoor zorgen dat het beleid ging veranderen. Om dat mogelijk te maken moesten kiezers in de provincie FVD stemmen, zodat Forum via die Statenleden de Eerste Kamer zou bereiken. De grote nadruk op deze landelijke strategie moest verhullen dat Forum geen enkel plan had voor de provincies, waar men na de verkiezingen dan ook volstrekt niet wist wat men moest doen.

Maar was het in de Eerste Kamer beter? Daarvoor had FVD immers wel concrete beloften gedaan.

Geen inhoud maar ruzie

Op basis van de uitslag had FVD dertien zetels moeten halen. Een hallucinant aantal, aangezien er maar negentien kandidaten waren, drie daarvan ook kandidaat waren voor het Europees Parlement en Theo Hiddema destijds nog Tweede Kamerlid was. Iemand kan niet in de Tweede en Eerste Kamer zitten. FVD had dus feitelijk maar vijftien kandidaten voor dertien zetels. Misschien was dat de reden dat een FVD-Statenlid de SGP een restzetel gunde en Forum uitkwam op twaalf.

Van de grote plannen werd nooit meer iets vernomen, van ruzies des te meer. Achteraf blijkt dat Thierry Baudet en Henk Otten elkaars bloed al konden drinken toen ze nog in Tivoli/Vredenburg stonden. Al snel stapte Otten met Jeroen de Vries op. Zij oordeelden dat Baudet steeds extremer werd. Het zouden profetische woorden blijken: eind 2020 stapten nog eens zeven Eerste Kamerleden op om min of meer dezelfde reden. Vorige maand deden Theo Hiddema en Paul Frentrop hetzelfde. Zo bleef alleen Johan Dessing over.

De opbrengst van FVD in de Eerste Kamer kon niet triester: vier fracties die niet met elkaar samenwerken. Alle relaties zijn kapot: Henk Otten werd in 2019 van malversaties beschuldigd waarvoor nooit bewijs is geleverd. De rest van FVD deed er niets tegen en dus is hereniging met Otten geen optie meer. Voor JA21 zijn FVD’ers als Hiddema en Frentrop te lang meegegaan in het extremisme van Baudet om nog geloofwaardig te zijn. Er zit dus ook tussen hen geen samenwerking meer in.

Van het beeld van FVD als gematigd alternatief voor de PVV is intussen niets meer over. Baudet heeft lang met partijgenoten te maken gehad die gematigder waren dan hij, maar heeft ze allemaal van zich weten af te schudden. Daarmee bezet hij nu een extremistische niche waar nog maar nauwelijks kiezers te vinden zijn. Vrijwel iedereen die voor FVD in de Eerste Kamer zat heeft moeten erkennen een inschattingsfout te hebben gemaakt. Maar die gaat verder dan alleen de persoon Baudet.

Talloze inschattingsfouten

Kijk naar de inhoud. Er waren grote beloften in Tivoli/Vredenburg. Die kwamen niet uit, vooral omdat de Eerste Kamer helemaal niet gebruikt kan worden om de beleidsagenda van het kabinet fundamenteel te veranderen. Als dat zou lukken zou het kabinet immers vallen. En dus kwam er niets van de FVD-visie terecht: Rutte zoekt meerderheden waar hij ze kan vinden en is geen structureel verbond met rechts aangegaan. FVD krijgt hooguit wat kruimels. De partij is nooit in een positie geweest om iets af te kunnen dwingen.

In maart 2019 had iedereen dit al kunnen weten, maar men stak de kop in het zand. Iedereen vergat dat de FVD-campagne op drijfzand was gebouwd, ook de kandidaten zelf. Zij hadden kunnen weten dat Forum vanuit de Eerste Kamer nooit in een machtspositie zou komen om een hele agenda uit te rollen. Niemand stelde er intern vragen over, men liep slaafs achter de leiding aan, dacht niet zelf na en was verbaasd toen het liep zoals iedere geïnformeerde leek had kunnen voorspellen.

Het probleem is niet dat deze Eerste Kamerleden zich massaal in Thierry Baudet hebben vergist of dat Forum uit elkaar is gevallen. Het probleem is dat al deze politici vanaf de eerste dag een slaafse opstelling kozen ten aanzien van de leiding, of die nou Baudet of Otten heette. Ze gaven nooit blijk van een eigen visie, brachten geen eigen agenda mee en namen hun politieke lot pas heel laat in eigen hand. Hoor je met zo’n houding in de politiek thuis? De vraag stellen is hem beantwoorden.

Chris Aalberts is journalist en schreef 'De partij dat ben ik' over Forum voor

Democratie.