De #EUolifant: waar is Europa in de verkiezingscampagne?

“Nederland moet uit de Europese Unie (EU) stappen.” Zo luidt stelling vier van de StemWijzer van ProDemos voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2021. Het is ook direct de enige van de dertig stellingen die over de EU gaat. Het is exemplarisch dat deze populaire kieshulp, bij de verkiezingen van 2017 ruim 6,8 miljoen keer gebruikt, zo weinig ingaat op de EU. De EU komt als thema namelijk niet van de grond in de campagne, en als de unie al van de grond komt, komt het vaak neer op de populistisch geformuleerde stelling of Nederland de EU moet verlaten. Alsof dat zo in een ja/nee-vraag te beantwoorden is. Kijk maar naar de rampzalig verlopen brexit. Bovendien steunt volgens de meest recente Eurobarometer 78% van de Nederlanders het EU-lidmaatschap, wat impliceert dat de discussie eerder over het EU-beleid zelf zou moeten gaan. Het nut van lidmaatschap is de meeste Nederlanders immers wel duidelijk.

Onlangs ging op Twitter de hashtag #EUolifant viraal, nadat oud-Kamerlid Arend Jan Boekestijn zich op Radio 1 afvroeg waar Europa in deze campagne was. Hij zag de EU als de spreekwoordelijke Olifant in de kamer, en kreeg veel bijval. De social mediastorm mocht echter niet baten. In het NOS-radiodebat en het RTL-televisiedebat kwam de EU namelijk niet terug als onderwerp. Nog een week tot de Tweede Kamerverkiezingen, en het lijkt er niet op of het onderwerp überhaupt nog echt op de agenda gaat komen, terwijl er alle reden is om dat wel te doen.

Waarom hebben we het zo weinig over de EU als we voor de Tweede Kamer stemmen? Dat is enerzijds verklaarbaar, maar tegelijk ook opmerkelijk. Uit onderzoek in coronajaar 2020 blijkt dat Nederlandse kiezers, kijkend naar de Nederlandse politiek, de gezondheid/corona-aanpak (47%), milieu/klimaat (35%) en economie (34%) de belangrijkste nationale politieke thema’s vinden. Dat is terug te zien in de huidige verkiezingscampagne, die tussen de lijsttrekkers grotendeels op deze drie kernthema’s wordt gevoerd. Kijk maar naar het gros van de stellingen bij het NOS-radiodebat en het RTL-televisiedebat. Tot zo ver is de geringe aandacht voor de EU voorstelbaar.

Tegelijk geldt bij zowel de corona-aanpak, het klimaat als de economie dat deze onderwerpen niet meer los zijn te zien van de ontwikkelingen in Brussel. Waar is onze corona-aanpak bijvoorbeeld zonder vaccins, die goedgekeurd, ingekocht en gedistribueerd worden in EU-verband? De vaccininkoop en distributie verliep aanvankelijk moeizaam door falen van de Europese Commissie, iets wat zeker aandacht zou verdienen in de campagne. En wat te denken van het coronaherstelfonds van 750 miljard euro, waarmee de EU voor het eerst een gemeenschappelijke schuld gaat maken, terug te betalen door toekomstige generaties? De inzet en de verantwoording hiervan verdienen brede discussie. In andere landen gebeurt dat wel: in Italië viel de regering zelfs over dit thema. Op klimaatgebied geldt evenzeer dat de belangrijkste bevoegdheid al lang in Brussel ligt: de Green Deal van Frans Timmermans is de blauwdruk waar de lidstaten zich aan committeren om de opwarming van de aarde tegen te gaan. Klimaatverandering stopt immers niet bij onze grenzen, maar in de campagne is dat nauwelijks terug te zien.

Het derde thema, de economie, is misschien wel het Europese onderwerp bij uitstek: de interne markt van de EU levert jaarlijks 1500 euro op per hoofd van de bevolking, en de open grenzen zorgen voor exportland Nederland voor grote kansen in het bedrijfsleven. Ook op sociaaleconomisch vlak is de EU steeds belangrijker, blijkend uit een sociaal actieplan dat de Europese Commissie vorige week nog presenteerde. Toch wordt hier door de lijsttrekkers niet over gerept: VVD-leider Mark Rutte sprak in zijn herstelplan uit de coronacrisis zelfs van een Nationaal Herstelplan en op sociaaleconomisch vlak kijken de sociaaldemocraten van de PvdA ook te weinig over de grenzen.

De belangrijkste thema’s bij de komende Kamerverkiezingen zijn dus bij uitstek thema’s die Europees geregeld worden. Hoe groot de beloften van onze politici ook zijn om aan het Binnenhof aan de slag te gaan, voor corona, klimaat en economie zullen zij zich grotendeels in Brussel moeten melden. Het zou eerlijk zijn als de Nederlandse kiezer hierover geïnformeerd wordt, om een zo overwogen mogelijke beslissing te maken in het stemhokje. De Tweede Kamer heeft namelijk op velerlei wijze invloed op de beleidsvorming in de EU. Dit is in de Hofvijver van het Montesquieu Instituut onlangs op een duidelijke manier uitgelegd.

Laat de EU in de landelijke verkiezingscampagne dus geagendeerd worden als centraal onderwerp. Niet over de populistische non-discussie of we wel of niet de EU moeten verlaten, maar wel over de vraag wat de EU moet en mag doen op de belangrijke verkiezingsthema’s, hoe we daar in Nederland mee omgaan, en met wat voor boodschap de Tweede Kamerleden de ministers straks naar de Raad sturen.

Voor wie niet wil wachten tot de politieke partijen en media het belang van informatie over de Europese dimensie van verkiezingsthema’s doorhebben, is er een website die de EU-standpunten van alle verkiezingsprogramma’s heeft samengevat. Op TKverkiezingen.com, de verkiezingseditie van Parlement.com, heeft PDC alle verkiezingsprogramma’s op Europese standpunten uitgeplozen. Doe er uw voordeel mee. Europa is er belangrijk genoeg voor. Weg met de EU als olifant in de kamer.

Edgar Hoedemaker is eindredacteur & projectmanager bij PDC, partner van het Montesquieu Instituut, en uit dien hoofde betrokken bij Europa-Nu.nl en Parlement.com.