Afsplitsingen in het Europees Parlement

Verantwoording naar kiezers is voor eurosceptici geen uitgangspunt, maar een sluitstuk

Bij de Europese verkiezingen van 2019 werden namens Nederland nooit eerder zoveel eurosceptische Europarlementariërs verkozen. Hun geluid is voor kiezers van grote waarde: Europarlementariërs van middenpartijen hebben de neiging te praten over beleidsmatige details. Eurosceptici lichten eerder de grote keuzes in Brussel uit: moet er meer of minder Europese grensbewaking komen? Is Covid-19 een reden om de binnengrenzen te sluiten? Moet er verdere EU-uitbreiding plaatsvinden? Moet de EU grote techbedrijven aanpakken?

Voor herkenbare politiek zijn herkenbare partijen nodig en dat is waar het – nog geen twee jaar na de Europese verkiezingen – totaal misgaat. Bijna al deze Europarlementariërs, behalve die van SGP en PVV, zijn inmiddels van partij gewisseld. Op lokaal niveau waren afsplitsingen al een vertrouwd fenomeen, maar nu doet dit zich ook regelmatig in Brussel voor. Het komt de herkenbaarheid van Europese politiek niet ten goede. Laten we kijken naar drie gevallen: Dorien Rookmaker stapte uit Forum voor Democratie (FvD), Toine Manders vertrok bij 50Plus en onlangs vertrokken nog eens drie FvD-Europarlementariërs. Waar leidt dit toe?

Dorien Rookmaker

Forum voor Democratie had vanaf de eerste dag moeite goede kandidaten te vinden. Hoe blij was het partijbestuur met de komst van Dorien Rookmaker: er waren nauwelijks vrouwen en al helemaal geen vrouwen uit hoge posities. Rookmaker had deel uitgemaakt van de top van Nationale Nederlanden. Ze kwam hoog op de lijst voor zowel de Eerste Kamer als het Europees Parlement.

Al voordat Rookmaker naar Brussel ging, brak er ruzie uit en koos ze de kant van partijbestuurder Henk Otten. Daarom werd ze begin 2020 niet de vierde Europarlementariër voor Forum, maar een eenmansfractie voor de Groep Otten (GO). Een hopeloze positie: Rookmaker moet alles in haar eentje uitvinden terwijl het sowieso jaren kost om dit vak te leren. Ook de Europese fractie waar ze deel van uitmaakt speelt hierbij een rol: Rookmaker wilde bij een eurokritische fractie, maar kon alleen kiezen tussen die van Forum (ECR) en die van de PVV (ID). Beide waren geen optie en dus zit Rookmaker bij de niet-ingeschrevenen.

Iedereen die het Europees Parlement een beetje kent weet dat deze kleine verzameling van ‘onafhankelijke Europarlementariërs’ geen invloed heeft op het beleid. Wat Rookmaker precies doet is bovendien schimmig: GO heeft nergens een programma gepubliceerd, terwijl Rookmaker wel afstand heeft genomen van dat van Forum. Zelf verantwoordt ze haar werk niet en we kunnen alleen parlementaire bijdragen en stemverklaringen van haar vinden. Die spelen in de beleidsvorming echter geen echte rol.

Toine Manders

Rookmaker is niet de enige die weg is bij haar oude partij. Toine Manders was tussen 1999 en 2014 al lid van het Europees Parlement, waarvan jarenlang voor de VVD. In 2014 werd hij lijsttrekker voor 50Plus, een partij die mild-kritisch is over de EU. Een succes was het niet: 50Plus haalde de kiesdrempel niet. Verrassend dus dat Manders het in 2019 weer mocht proberen. Dit keer keerde Manders wel terug en werd lid van de federalistische Europese Volkspartij. Zo kwam hij met het CDA en de ChristenUnie in dezelfde fractie terecht. Dit was voor een mild-kritische partij als 50Plus al een opmerkelijke stap.

Vorig jaar stapte Manders over naar het CDA. Hij was de ruzies binnen de partijtop van 50Plus zat. ‘Ik heb me de laatste maanden echt heel ongelukkig gevoeld bij 50Plus en de conclusie getrokken dat de belangen van mijn kiezers voorop moeten staan’, zei hij tegen het Eindhovens Dagblad, niet duidelijk makend waarom de interne ruzies zijn werk belemmerden. Zijn band met 50Plus was immers altijd al losjes.

Het CDA liet weten dat Manders zich voornamelijk bezig zou gaan houden met de bescherming van de Nederlandse pensioenen. Hij zou tevens ‘speciaal ouderengezant’ worden. Een paar maanden later kunnen we in de database van het Europees Parlement zien wat dat heeft opgeleverd: niets. Manders is met van alles en nog wat bezig, maar ouderen zijn geen thema. De nieuwsberichten op zijn eigen website tonen geen enkele prestatie op het terrein waarop hij zou gaan werken.

Eppink, Roos en Rooken

Dit jaar kwamen er nog drie overstappers bij. In 2019 kreeg Forum voor Democratie drie zetels in Brussel, na brexit een vierde. Derk Jan Eppink, Rob Roos en Rob Rooken werden lid van de conservatieve ECR-fractie. Met name Eppink en Roos doen pogingen om naar hun eigen kiezerspubliek zichtbaar te zijn, via hun eigen sociale media, maar ook via bijvoorbeeld optredens in het FvD-journaal. Al binnen twee jaar zijn ze allemaal vertrokken. Ze storen zich aan het opkomende extremisme van partijleider Thierry Baudet en sluiten zich aan bij JA21, de nieuwe partij van Joost Eerdmans en Annabel Nanninga.

Waar ze nu staan is schimmig. Baudet wil een nexit, maar Eppink niet. Bij Forum is het nooit duidelijk geworden wat het precieze standpunt is. Baudet wil zo’n Nederlands vertrek uit de EU, maar dat stond niet in het partijprogramma. Daar heeft Eppink naar eigen zeggen zelf voor gezorgd. JA21 is niet voor een Nexit, maar heeft op plaats zes van de kandidatenlijst – waar Eppink op plek drie staat – Leon Baten gezet, een student die onderdeel was van de ‘Nexit Denktank’ en optrad in het FvD-Journaal. Zou het kiezers duidelijk zijn wat de koers van JA21 is? En waarom zijn de voormalige Forum-aanhangers op dit punt van mening veranderd? Niemand weet het.

Maakt het wat uit?

Zo gaan steeds meer eurosceptische of quasi-eurosceptische Europarlementariërs uiterst flexibel met hun mandaat om. Voor hun prestaties in Brussel maakt hun Nederlandse partijlidmaatschap niet veel uit: hun effectiviteit is vooral afhankelijk van hun netwerk en ervaring. Het Nederlandse lidmaatschap maakt wel uit voor de controle op wat ze doen. Ze zaten voorheen in partijen die konden toezien op hun werk. Daar is nu alleen nog bij Manders sprake van. Aangezien ook de media hun verantwoordelijkheid laten liggen weet niemand nog wat deze volksvertegenwoordigers doen en of dat in lijn is met hun verkiezingsbeloftes.

Zo delft ook de herkenbaarheid het onderspit. Een Europarlementariër die gekozen werd voor een semi-eurokritische partij om de pensioenen te beschermen doet nu allerlei andere dingen in een federalistische fractie. Van een afsplitser van Forum is het volledig duister wat ze uitvoert. Drie anderen zijn nu verbonden aan een partij die nooit is verkozen en waarvan zelfs op hoofdlijnen niet transparant wordt gemaakt of deze het aanvankelijke programma van Forum volgt en zo nee, waarin deze afwijkt en waarom.

Het heeft er alle schijn van dat verantwoording en transparantie naar kiezers voor al deze Europarlementariërs niet het begin, maar het sluitstuk van hun werk vormt.

Chris Aalberts is journalist en schreef 'De partij dat ben ik' over Forum voor

Democratie. Het boek kwam op 6 november jl. uit.