2020: enerverend, leerzaam en een jaar van solidariteit en samenwerking

In deze “vreemde tijden” staren we zo vaak naar de coronacrisis en de dagelijkse beperkingen die ze veroorzaakt. Daarbij kijken we te weinig terug naar wat wij in 2020 in Europees samenwerkingsverband hebben verwezenlijkt. Daarvoor is dit artikel een opzet.

Ruim een jaar geleden startte de Europese Unie een nieuwe cyclus, met een vers verkozen Europees Parlement, een nieuwe voorzitter van de Europese raad en een nieuwe Commissie. Onder leiding van voorzitter Ursula von der Leyen nam die Commissie de eerste maanden van haar mandaat te baat om een nieuwe en ambitieuze koers uit te zetten voor de Europese Unie: op weg naar een groen, digitaal en sterk Europa. We waren net drie maanden op weg, toen de coronacrisis ons dit voorjaar verraste.

Covid-19

Overrompeling was inderdaad de juiste term toen het virus insloeg: in de eerste weken was het lastig om samen het goede antwoord daarop te vinden. Gezondheidszorg is namelijk een nationale bevoegdheid. Maar weldra werd het duidelijk dat een gecoördineerde aanpak ook nodig was om een gezamenlijk Europees antwoord op deze ongekende crisis te geven. Toen in maart grenzen gesloten werden, zetten we ons in om de 600.000 Europeanen in derde landen te repatriëren. We voerden ‘green lanes’ in om het vrije verkeer van goederen te garanderen. Ook werkten we samen om strategische voorraden aan te leggen voor de tekorten aan medisch materiaal die dreigden te ontstaan. Zo werd bijvoorbeeld een voorraad van 10 miljoen maskers aangekocht voor gezondheidswerkers in de EU. In de tussentijd werd onderzoek naar het coronavirus via het Europees Onderzoeks- en Innovatieprogramma ondersteund. Maar we richtten ons niet alleen op Europa; een succesvol herstel is enkel mogelijk als de rest van de wereld ook herstelt. Daarom organiseerden we met samen met internationale partners 2 wereldwijde fondsenwervingen: bijna €16 miljard werd opgehaald om toegang tot effectieve en betaalbare vaccins voor iedereen te garanderen.

Na de eerste coronagolf kwam het er dan op aan om samen met de Europese landen de reismogelijkheden naar en binnen Europa tijdens de zomer te coördineren. De lancering van de app ‘Re-open EU’ was hierbij een nuttig instrument: deze app maakt het mogelijk om veilig een reis te plannen in Europa. Toen in de herfst de tweede golf zijn intrede deed, zorgden Europese afspraken ervoor dat de grenzen binnen Europa openbleven.

Het werd langzaam duidelijk dat de beschikbaarheid van een veilig en toegankelijk vaccin, dat dan ook betaalbaar is, essentieel zou zijn om het virus de kop in te drukken. Daarvoor hebben de Europese landen ons gevraagd om een gezamenlijke Europese aanbesteding van vaccins op te zetten. In totaal sloot de Commissie contracten met zes verschillende farmaceuten voor de toegang tot 2 miljard doses om EU-landen er zeker van te stellen dat zij tijdig over voldoende doses van het vaccin zouden beschikken. Om een gecoördineerd uitrollen van deze enorme logistieke inspanning mogelijk te maken werd een vaccinatiestrategie opgezet en de btw-vrije aankoop van vaccins en testkits toegelaten.

Economisch herstel

Ook de economische gevolgen van de crisis verdienden aandacht. Al vroeg werd de uitzonderingsclausule voor begrotingstekorten ingevoerd, waardoor EU-landen iedereen die zwaar door de crisis werd geraakt, steun konden verlenen. Vervolgens kwamen we met een financieel steunpakket (het SURE-instrument) om werktijdverkorting te ondersteunen en massaontslagen te voorkomen. Europese investeringsinitiatieven Coronavirusrespons (CRII) werden in recordtijd opgezet om ondernemingen van liquiditeit te voorzien en de gezondheidssector te ondersteunen met een bedrag tot €54 miljard.

Het belangrijkste Europees initiatief kwam in mei: het voorstel om een aanzienlijk herstelpakket aan de Europese meerjarenbegroting te koppelen. Dankzij de inzet van alle landen, het Duits EU-voorzitterschap en de Europese instellingen bereikten de Europese leiders op 10-11 december een akkoord voor dit ongekende stimuluspakket. Dit noodzakelijk herstelpakket zal tegelijkertijd de nadruk leggen op toekomstgerichte investeringen op het gebied van duurzaamheid en digitalisering. Het zal worden gefinancierd met middelen die de Commissie namens de EU op de markten leent, de eerste keer dat een dergelijke methode op zo'n grote schaal wordt gebruikt.

Tenslotte is het ook van groot belang de schok op te vangen die de uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de Unie met zich meebrengt, ongeacht of er een overeenkomst zal zijn voor de start van het nieuwe jaar. Met de lidstaten hebben we sterk gewerkt op de voorbereiding van deze uittreding en zijn we gekomen met noodmaatregelen om te zorgen dat de ergste klappen worden verzacht en het herstel zo snel mogelijk van start kan gaan.

De groene en digitale weg vooruit

De werkzaamheden aan de strategische prioriteiten van deze Commissie zijn ondanks de pandemie altijd doorgegaan. De crisis en de daaropvolgende lockdowns hebben aangetoond dat de toegang tot digitale oplossingen cruciaal zijn – voor online lessen, winkelen, bankzaken en contact op afstand met zorgverleners. Nieuwe diensten, technologieën en bedrijfsmodellen hebben veel kansen geboden. Maar ook risico’s gecreëerd: zo kunnen mensen digitaal niet alleen worden blootgesteld aan een nieuwe reeks illegale goederen en activiteiten, maar is het ook steeds meer van belang dat duidelijk is welke informatie mensen tot zich nemen, van welke bron en welke rol platformen hierin spelen. Grote onlineplatforms zijn in staat om de steeds belangrijkere platformecosystemen in de digitale economie te controleren, dat tot een ongelijk speelveld voor ondernemers leidt. Om een eerlijk speelveld te creëren, de toegang tot vrije media te garanderen, het veilig delen van data te waarborgen en de snelle technologische ontwikkelingen bij te houden, heeft de Europese markt modernere regelgeving nodig. De Digital Services Act, Digital Markets Act en het Actieplan voor de Democratie spelen hierbij een centrale rol.

Op 11 december, precies één jaar nadat de Commissie, en met name vicevoorzitter Frans Timmermans, de “Green deal” heeft voorgesteld, hebben de Europese leiders nieuwe, ambitieuze Europese klimaatdoelstellingen voor 2030 afgesproken. Waar de Europese Unie voor 2020 een CO2-reductie doelstelling had gezet van -20% ten opzichte van 1990 en -40% voor 2030, verhoogt ze haar ambitie tot een reductie van tenminste 55% CO2. De concrete voorstellen om die ambitie zo kostenefficiënt mogelijk te verwezenlijken komen in juni 2021. Maar ondertussen werden de EU-strategie voor energiesysteemintegratie en de EU-waterstofstrategie vastgesteld; de laatste gericht op het ontsluiten van het potentieel om de industrie, het vervoer, de energieopwekking en gebouwen in Europa koolstofvrij te maken. Ook de mobiliteitsstrategie, een uitgebreide nieuwe biodiversiteitsstrategie, een “van-boer-tot-bord”-strategie voor een eerlijk, gezond en milieuvriendelijk voedselsysteem en een renovatiegolf om duurzaamheidsefficiënte renovaties in de bouwsector te stimuleren behoren tot de recente Commissie-initiatieven. In wezen gaat het erom de transitie naar een duurzamere economie zo rechtvaardig en inclusief mogelijk maken.

Inclusiviteit was ook het kernwoord bij onze strategie voor de gelijkheid van vrouwen en mannen, de strategie voor de bescherming van LHTBIQ+-rechten, het actieplan tegen racisme, het nieuwe asiel- en migratiepact in combinatie met een actieplan voor integratie en inclusie. Waarborging van de rechtsstaat had onze volle aandacht dit jaar en we presenteerden dan ook het eerste jaarverslag over de stand van de rechtsstaat in de EU-landen.

We weten nog niet wat 2021 ons gaat brengen, maar wij zullen ons volledig blijven inzetten voor een veilige en effectieve aanpak van de coronapandemie, de groene en digitale weg naar herstel en het waarborgen van het welzijn van alle Europeanen.

Andreas Zenthöfer is hoofd van het politieke team van de Vertegenwoordiging van de Europese Commissie in Nederland.