Een koffertje met geschiedenis

Nog een paar dagen en dan zal minister van Financiën Wopke Hoekstra (CDA) de Miljoenennota aanbieden aan de Tweede Kamer. Traditiegetrouw zit deze begroting voor het komende parlementaire jaar in een koffertje. Dit koffertje van Financiën is in 1947 voor het eerst in Nederland geïntroduceerd door minister Lieftinck, die het gebruik had afgekeken van zijn collega in het Britse parlement. In het Verenigd Koninkrijk was het al eeuwenlang gebruik overheidsdocumenten in koffertjes door het hele Britse rijk te vervoeren, de zogenoemde ‘red boxes’. Zo had Chancellor of the Exchequer William Ewart Gladstone in de jaren 1860 een scharlaken lederen koffertje met een zwart satijnen bekleding in gebruik genomen waarin hij op Budget Day de begroting vervoerde. Deze ‘Gladstone box’ of de ‘Budget box’ zou meer dan honderd jaar dienstdoen en is inmiddels – half vergaan – te bewonderen in een museum (voor de liefhebber: in het Churchill War Rooms & Churchill Museum).

Lieftinck wilde de aanbieding van de eerste begroting na de Tweede Wereldoorlog wat cachet geven en liet daarom in de Haagse binnenstad bij leerhandel Van de Broek een eenvoudig bruin koffertje uitzoeken dat met goudkleurige letters werd bedrukt met de tekst ‘DERDE DINSDAG IN SEPTEMBER’. Het moest eenvoudig zijn, want het was een tijd die om soberheid vroeg. Het koffertje kostte destijds 3,50 gulden. Het is in 1964 vervangen door een wat chiquer exemplaar, een presentje van de Staatsdrukkerij die dat jaar haar honderdvijftigjarig bestaan vierde. Deze koffer is gemaakt van ivoorkleurig geitenleer en is naast de bekende tekst voorzien van een verguld Nederlandse wapen. In de loop van de jaren trokken ministers van Financiën verschillende malen de aandacht door met een variant op het koffertje te komen. Zo nam Gerrit Zalm in 1999 een piepklein koffertje mee met daarin de Miljoenennota op cd-rom en presenteerde Jan Kees de Jager in 2012 de nota op een tablet. Als eerbetoon aan Lieftinck haalde Jeroen Dijsselbloem in 2015 het oude koffertje uit het museum.

Het spreekt voor zich dat de begroting (plus bijlagen) van dusdanige omvang is dat hij al lang niet meer in een koffertje past. Ook is het voorgekomen dat er wat fout ging bij de overdracht van de stukken. Zo merkte het oplettende Kamerlid Bram van der Lek (PSP) in 1977 op dat er een aantal hoofdstukken misten. Toenmalig minister van Financiën Duisenberg moest met het schaamrood op de kaken erkennen dat door een misverstand de begrotingen van CRM, Defensie, Justitie en de Nederlandse Antillen ontbraken.

Nederland nam trouwens niet alle gebruiken rond ‘Budget Day’ over van de Britten. Zo bleef de traditie achterwege dat een minister van Financiën gedurende het afsteken van zijn toelichting op de begroting alcoholische versnaperingen naar keuze mag nuttigen als hij dat wil. Minister Hoekstra zal het dus zonder sherry met losgeklopt ei – de keuze van William Gladstone – moeten stellen.

Anne Bos is als onderzoeker actief voor het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis (CPG) aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Dit artikel verscheen voor het eerst in de Hofvijver van 26 augustus 2019.