Boris naar de Exit

Boris Johnson tegen Jeremy Hunt. Na enkele verkiezingsrondes onder de Tory Lagerhuisleden is nu het woord aan de leden van die partij, om de nieuwe partijleider en dus ook premier te kiezen. Tenzij één van de twee zich terugtrekt natuurlijk, dan wordt het de ander. Na de stemmingsrondes binnen de fractie lag Boris ruimschoots voor, en dat ligt hij ook in de peilingen onder de leden van zijn partij. De nieuwe premier dus, of hij moet struikelen, schade lijden door ruzie met zijn vriendin of door een ander akkefietje.

Zijn programma lijkt op dit moment wat de Brexit betreft simpel: de Withdrawal Agreement moet van tafel; komt er geen nieuwe deal tussen de EU en het VK, dan komt er een harde Brexit per 31 oktober 2019; geen backstop voor Noord-Ierland, dus harde grenzen, en geen betaling aan de EU voor verplichtingen van het VK. Volgens de EU Withdrawal Act (geldend recht dus ook voor Boris Jonhson) moet het parlement een stem hebben, maar dat is gepostuleerd voor een uittredingsovereenkomst. En als die er niet is, moet het parlement dan instemmen met een harde Brexit? Niet noodzakelijk, en dat is belangrijk omdat het House of Commons zo'n harde Brexit al had verworpen: zoals voor zoveel was er daarvoor geen meerderheid. Ook daarover was de Conservatieve partij verdeeld.

Kan Boris Johnson in staat zijn de verdeelde conservatieve partij weer te verenigen? Dat bleek niet echt uit de stemmingen: een substantieel deel stemde niet op hem en stemde tegen een harde Brexit. Maar niets zo veranderlijk als politici en als Boris zelf.

Zal Boris het aandurven een harde Brexit door te zetten. Ik denk van wel, omdat er immers ook de druk is van de harde Brexit vleugel, en hij dat al vaker heeft gezegd en dat het programma lijkt te zijn voor zijn kandidatuur voor partijleider.

De risico's zijn er ook: zal Boris dit najaar als partijleider die dat niet na verkiezingen is geworden overtuigingskracht genoeg hebben om de harde Brexit, tegen de wil van de meerderheid van het House of Commons, te realiseren? Ook als de economische schade daar groot van is? Ook als dat de relatie met Schotland, en dus de eenheid van het Verenigd Koninkrijk, op het spel zet? En ook als de Noord-Ierse kwestie daar weer door kan gaan oplaaien of het VK beticht wordt van het schenden van het Goede vrijdagakkoord met daarna de open grens op het Ierse eiland als een van de redenen voor vrede en vrij verkeer? Uiteraard kan hij zich beroepen op het mandaat na het referendum van 2016; of kan hij met een meerderheid in het parlement de Schotse onafhankelijkheid tegenhouden.

Of wat als de EU druk gaat uitoefenen en de regels van internationaal recht gaat toepassen voor de betaling van de achterstallige betalingen van ruim 40 miljard aan verdragsverplichtingen, al is het weigeren van de betaling daarvan ten opzichte van de EU wel een krachtig drukmiddel. En de EU staat nu eenmaal ook al niet te springen van vreugde over een harde Brexit. Dus wie weet, komt er wat ruimte. Maar irritatie is ook een raadgever. En die is er over Boris, de wispelturigheid van het VK, de gevolgen voor het Ierse eiland en inmiddels het besef dat als Boris afstevent op een harde Brexit, dat hij hem dan ook zal krijgen. Die 40 miljard komt dan ook wel weer boven tafel als het VK wil praten met de EU over de toekomstige relatie op handels- en veiligheidsbeleid.

Kortom, is Boris de Winston Churchill over wie hij een biografie schreef en met wie hij zich graag vergelijkt? Of zal hij de derde Conservatieve leider zijn (na Cameron en May) die over het door de Conservatieven zelf gecreëerde Brexit dossier gaat vallen en de partij in een afgrond stort?

Aalt Willem Heringa is hoogleraar vergelijkend staats-en bestuursrecht aan de Universiteit van Maastricht.