To Brexit or not to Brexit? That is the question

Nadat het House of Commons de Witdrawal agreement ten tweeden male had afgewezen, een harde Brexit had verworpen, geen voorstander bleek van een tweede referendum, en al eerder niet het vertrouwen in de premier had opgezegd, bleek er wel een meerderheid om uitstel te vragen. Dat deed premier May dan ook en zij vroeg om uitstel tot 30 juni 2019. Die datum van 30 juni is gekozen, omdat de dag erna het nieuwe Europees parlement zal worden geïnstalleerd, en zo wordt aldus voorkomen dat het VK aan de verkiezingen daarvoor moet gaan meedoen. De EU stemde met uitstel in, maar maximaal tot 22 mei (dat wil zeggen vlak voor de verkiezingen voor het Europees Parlement), mits het Lagerhuis alsnog met de Withdrawal Agreement zal instemmen. Zo niet, dan wordt de uiterste datum van uitstel 12 april. Twee weken na de tot nog toe voorziene datum van 29 maart.

Afgelopen week zou de Withdrawal Agreement ten derde male zijn voorgelegd voor stemming in het House of Commons, maar daar stak de Speaker een stokje voor: er mag niet ten tweede male een stemming gehouden worden over een plan dat al verworpen was. Kan de Withdrawal Agreement dan wel komende week worden behandeld? Waarschijnlijk wel, omdat er nu een novum is. Dat is namelijk de koppeling aan de data van uitstel (12 april resp. 22 mei, en de koppeling van de datum van 12 april aan de acceptatie van de Withdrawal Agreement).

Ligt het voor de hand dat er een meerderheid zal zijn? Ik denk het niet: de DUP heeft zich nog steeds tegen verklaard; het grootste deel van Labour is uit op de val van May en beoogt nieuwe verkiezingen en gaat haar voorstel niet steunen; en tegelijk zie ik de Conservatieve Brexiteers niet schuiven: dat zou ongeloofwaardig zijn en nu gaat het er bovendien op lijken dat een harde brexit nabij komt, en wel per 12 april, als het House of Commons niet instemt. Dus waarom zouden zij nu alsnog instemmen?

Wat gaat May doen als de Withdrawal Agreement ten derde male wordt afgestemd? Gaat er een motie van wantrouwen komen? Mogelijk. Gaat die een meerderheid krijgen? Twijfelachtig. Maar stel van wel, dan moeten er nog twee weken verstrijken om tot een ontbinding van het House of Commons te kunnen komen (en dan zijn we al vlak voor 12 april), tenzij het House meteen met twee/derde meerderheid (van de zetels!) tot een ontbinding besluit. Maar dat zie ik niet gebeuren: de Conservatieven, hoe verdeeld ze ook anderszins zijn, zullen dat niet voor Labour over hebben.

Kan May nog door haar eigen partij worden afgezet? Nee, nadat een eerdere stemming daartoe was mislukt, is dat een jaar lang niet meer mogelijk. Kan een rebellie in haar regering juridisch leiden tot ontslag van May? Nee, wel tot ministers die aftreden, en tot een (welhaast) onhoudbare situatie, maar niet direct tot een ontslag. De meerderheid van een regering ontslaat en benoemt geen premiers. May kan zelf overgaan tot het indienen van haar ontslag. Lost dat iets op voor de brexit? Er is welhaast geen tijd meer voor dat een ordentelijke regering de art. 50 notificatie uit arren moede intrekt (daar is ook geen parlementaire meerderheid voor), of om een veel langer uitstel gaat vragen. Dat zou bovendien betekenen dat het VK aan de verkiezingen in mei voor het Europees Parlement mee moeten gaan doen. Ook dat lijkt volmaakt onverkoopbaar en onwaarschijnlijk.

Het lastige is natuurlijk dat helder is waar geen meerderheid voor is in het House of Commons, maar niet waarvoor er wél één is. Dus? Een verwerping van de Withdrawal Agreement deze week; dat verzwakt uiteraard het politieke bestaan van May nog verder, met alle gevolgen van dien voor een ordentelijke harde brexit en het oplossen van alle daaraan verbonden kwesties en onderhandelingen met andere landen over nieuwe handelsbetrekkingen. Ook zal een verwerping leiden tot een harde Brexit op 12 april. Verder uitstel (en al helemaal een lang uitstel) gaat er niet komen denk ik, want dat zou de EU ongeloofwaardig maken en zou te veel gedoe geven met betrekking tot de verkiezingen voor het Europees Parlement.

Het was natuurlijk van de kant van de EU een vorm van behendig manoeuvreren over de schuldvraag over een harde brexit. Met het besluit van de Europese Raad werd de bal weer teruggekaatst naar de Britse politiek, wel wetende dat die op dit punt onmachtig is: zeg in plaats van nee nu maar eens wat jullie wel willen. En dan is het straks 12 april, constateren we dat het House of Commons een harde brexit had afgewezen, dat de EU dat er al evenmin voorstander van is, dat die harde brexit niet goed is voor een wederzijds beoogde open grens tussen Noord-Ierland en Ierland, en dat het toch tot een harde brexit is gekomen.

Aalt Willem Heringa is als hoogleraar vergelijkende staats- en bestuursrecht verbonden aan de Universiteit Maastricht en is directeur van het Montesquieu Instituut Maastricht.