Brexit: zeven scenario's na week van onzekerheid

Vier ontwikkelingen in de brexitonderhandelingen

De brexitkwestie sleept voort. Het Britse Lagerhuis bespreekt momenteel de brexitdeal. We zitten in een nieuwe fase met vier unieke ontwikkelingen, te weten:

• 1. 

  Het debat begin december 2018 in het Lagerhuis, waar bleek hoe gering het gezag van premier May is en hoezeer de Withdrawal Agreement niet op instemming kan rekenen.
• 2. 

  De op 4 december 2018 aangenomen motie van contempt of parliament inzake het niet zenden aan het House of Commons van het volledige juridische advies van de Attorney General over de Withdrawal Agreement, dat daarna wel ter beschikking werd gesteld.
• 3. 

  De aankondiging door premier May op 10 december 2018 dat de stemming voorlopig wordt uitgesteld, waarmee een zeker verlies wordt voorkomen, voor nu althans, waaraan gekoppeld de toezegging dat met de 27 lidstaten gaat worden gesproken over de Withdrawal Agreement, opdat May met nieuwe concessies de overeenkomst door het House of Commons zou kunnen gaan loodsen.
• 4. 

  De uitspraak van het Europees Hof van Justitie(19 oktober 2018, C-621-18) dat het VK de artikel 50 VEU notificatie over het uittreden uit de Europese Unie eenzijdig mag intrekken, zodat een no deal niet per se behoeft te leiden tot een harde Brexit.

Bedenk hierbij wel dat deze intrekking moet plaatsvinden voor 29 maart 2019 en dient plaats te vinden conform nationaal Brits constitutioneel recht, dus valt aan te nemen na instemming van het parlement. Daar gaat dan ook weer enige tijd overheen. Zo’n intrekking brengt de uittredingsprocedure van art. 50 VEU tot een einde, en schort deze dus niet op. En daarmee is het gebruik van deze mogelijkheid erg onwaarschijnlijk geworden.

Zeven scenario's

Deze vier unieke ontwikkelingen leiden tot een onzeker vervolg. Wat zijn dan nu de scenario’s? Ik onderscheid er grofweg zeven.

• 1. 

  May krijgt voldoende concessies mee vanuit de EU om aan de backstop (de Noord-Ierse regeling) wat toeters en bellen, en vooral wat versoepelingen dan wel een einde, te kunnen hangen waarmee haar tegenstanders in het House of Commons (en dan vooral haar coalitiepartner de DUP en de tegenstanders in haar eigen partij) zouden kunnen worden overtuigd. Waarschijnlijk? Niet na de eerste tweets van Donald Tusk die aangaf dat er niets meer te onderhandelen valt. En niet, in aanmerking nemend het tanende gezag van premier May en de harde koers die door de hard-Brexit fractie in haar eigen partij wordt gevaren. Premier May zou het dan moeten hebben van de Labour MP’s die pro-brexit zijn, maar dat zou dan voor Labour weer de kans op een einde aan de regering May en nieuwe verkiezingen voorkomen. En aangezien Labour (ook) daarop uit is...
• 2. 

  Premier May krijgt geen concessies mee, althans onvoldoende. Dan komt het uur van de waarheid. En dan kan er van alles gebeuren: onder druk wordt nu eenmaal alles vloeibaar. De Tory-tegenstanders van May geven toe en stemmen voor de huidige overeenkomst (met wat toegevoegde verklaringen mogelijkerwijs), al denk ik zelf dat die ommezwaai dan niet meer geloofwaardig en waarschijnlijk is.
• 3. 

  De vraag is natuurlijk wat er gebeurt onder de invloed van een dreiging van een harde, ongeregelde Brexit, waarbij er voor de periode na 29 maart 2019 in niet geheel niets is geregeld, ook niet voor EU onderdanen in het VK, of VK onderdanen in de EU, of de grens tussen Ierland en Noord Ierland, of de bijdrage die het VK nog aan de EU moet betalen, of de handel en het verkeer tussen VK en EU, of tussen VK en de rest van de wereld. Dan wordt het VK werkelijk afhankelijk van andere staten om haar tegemoet te komen en faciliteiten te geven. Maar dat is niet bepaald een sterke onderhandelingspositie. Voor de EU geldt dan dat de Noord-Ierse kwestie niet is geregeld met noodzaak voor een ‘harde’ grens op het Ierse eiland; en dat er evenmin sprake is van een VK bijdrage aan de EU.
• 4. 

  Gaan de politici de ultieme beslissende keuze afschuiven naar het electoraat, met het risico voor de Brexiteers dat de totale operatie moet gaan worden afgeblazen? Een referendum organiseren kost nu eenmaal tijd, maar nu de Brexit kan worden stopgezet, is dat misschien een optie, ook voor de EU? Maar ook dat vereist een meerderheid in het House of Commons, zowel voor de organisatie van een referendum als het (voorshands) afblazen van de Brexit. De termijn van art. 50 VEU kan ook worden verlengd na een eensgezind besluit van de EU en het VK.
• 5. 

  Die optie is daarmee nog wel op de tafel, namelijk dat EU en VK gezamenlijk en unaniem ermee instemmen dat de termijn tot 29 maart 2019, met enkele maanden wordt verlengd, zodat een referendum kan worden gehouden, of totdat nationale verkiezingen zijn kunnen worden gehouden.
• 6. 

  De Noord Ierse kwestie leidt tot een andere verdeeldheid, namelijk tussen Schotland en de rest van het VK. Zal Schotland een harde Brexit willen gaan meemaken? En zal een ander deel van de inwoners dan de DUP kiezers in Noord Ierland dat op prijs stellen?
• 7. 

  Hangende dit alles kan er ook nog sprake zijn van een (andere) politieke crisis, namelijk dat Theresa May door haar eigen partij wordt afgezet; die interne procedure heeft op dit moment nog weinig momentum maar dat kan zo maar veranderen. Of, en misschien wel waarschijnlijker, het is mogelijk dat het House of Commons een motie van wantrouwen aanvaardt, met de gevolgen van dien voor eventuele ontbinding van het House of Commons en nieuwe verkiezingen. Maar of dat in het belang van het VK is, of zelfs in het belang van Labour of de Tories?

Voorspelling?

Ik ga niets voorspellen. Maar ik kan mij zomaar voorstellen dat het in het belang van de EU en het VK is om tot enig uitstel te komen, opdat het VK in de tussentijd óf via een referendum óf via verkiezingen in staat is ofwel steun te krijgen voor een overeenkomst, of voor een harde Brexit noodzakelijke kwesties goed te regelen.

Dat veronderstelt dan wel dat een referendum of verkiezingen tot helderheid gaan leiden, en ook dat is uiteraard onzeker.