Gibrexit: conceptdeal legt gevoeligheden kwestie Gibraltar bloot

Door Edgar Hoedemaker en Solange Pompl

We zitten in de slotfase van de brexitonderhandelingen. Een conceptakkoord ligt klaar bij het Britse parlement, waarna de Europese Raad een standpunt zal innemen. Op het laatste moment dreigt Spanje nu echter dwars te gaan liggen. Dat heeft alles te maken met de kwestie Gibraltar, een stukje land grenzend aan het zuiden van Spanje, dat al enkele eeuwen geldt als Brits overzees gebied. Spanje betwist de status van het gebied tot op de dag van vandaag. De brexit zou het vertrek van Gibraltar uit de Europese Unie betekenen. Het kan, gezien het feit dat het niet soeverein is, zelfstandig ook geen aanspraak maken op EU-lidmaatschap. In het huidige brexitakkoord staat dat de EU de toekomstige relatie met het Verenigd Koninkrijk zal uitonderhandelen. Spanje geeft aan het hier niet me eens te zijn. Het land wil na de brexit zelf directe onderhandelingen voeren met Londen over de toekomstige relatie met Gibraltar.

De kwestie Gibraltar

De wortel van de complexe aard van Gibraltar (ook wel "The Rock" genoemd) ligt opvallend genoeg in Nederland. Bij de Vrede van Utrecht in 1713, aan het einde van de Spaanse Successieoorlog die Spanje verloor, werd bepaald dat Gibraltar moest worden overgedragen aan het Verenigd Koninkrijk. Het was een belangrijke uitvalsbasis voor de Britse marine aan de rand van de Middellandse Zee en Atlantische Oceaan. De diplomatieke banden in de eeuwen die volgden lieten steeds weer zien dat Spanje de wens koestert Gibraltar terug te krijgen. De inwoners van het schiereiland voelen echter weinig voor Spaanse zeggenschap over het gebied. Bij een referendum over de soevereiniteit van Gibraltar in 2002, waarin de bevolking de keus kreeg om de soevereiniteit te verdelen tussen het VK en Spanje, stemde 98,4 procent van de bevolking hier tegen.

De bevolking van Gibraltar, die voor een groot deel bestaat uit Britse staatsburgers, voelt zich dikwijls een speelbal van de twee grote machten. Het gebied leeft op gespannen voet met de Spaanse regering. In 2016 verklaarde de Gibraltarese vicepremier Joseph Garcia: "Spanje is een vijandige buurman. De Europese Unie geeft ons een zekere bescherming. Met de EU staan we sterker tegenover Spanje." De EU zorgt ervoor dat de Spaanse aspiraties in Gibraltar op een laag pitje staan. Deze gevoelens leidden er bij het brexit-referendum toe dat 95 procent van de Gibraltarese bevolking remain stemde. Nergens in het Verenigd Koninkrijk was dat percentage hoger.

De vier pijlers van het vrije verkeer zijn de levensader van Gibraltar. Open grenzen zorgen voor bevoorrading, toerisme, werk en toenadering vanuit Spanje. Voorheen gebeurde het dikwijls dat Spanje de grens naar Gibraltar afsloot en met andere pesterijen een statement wilde maken. In 2013 wilde Spanje bijvoorbeeld hoge tol heffen aan de grens met het gebied, maar werd teruggefloten door de Europese Commissie. Een slot op de toegang tot de interne markt zou het einde betekenen van de economie van Gibraltar.

Gibraltar en de brexitdeal

De toekomstige relatie tussen de EU en Gibraltar moet uitonderhandeld worden na 29 maart. Spanje is ontevreden over de vage bewoordingen in het conceptakkoord voor de brexit inzake deze kwestie. Met een aanstaande brexit zou Gibraltar uiteindelijk toegang tot de interne markt kunnen verliezen. Ook zou het een zekere bescherming verliezen zonder de Europese Unie. De brexit zorgt voor onzekerheid over het vrije verkeer tussen Gibraltar en Spanje. Duizenden werknemers reizen dagelijks tussen de twee gebieden en zouden in de knel komen wanneer er geen duidelijke afspraken worden gemaakt.

In april 2017 stelde de Europese Commissie dat een post-brexitdeal over Gibraltar niet zonder toestemming van Madrid en Londen tot stand mag komen. Dat lijkt volgens de conceptdeal die nu voorligt toch te gebeuren, maar de belangen botsen. Gibraltar wil zo weinig mogelijk inmenging van Spanje, maar is wel afhankelijk van het land als levensader. De EU heeft geen belang bij te veel aandacht voor dit gevoelige deelonderwerp in de toch al ingewikkelde brexitkwestie. Het is dan ook goed mogelijk dat de EU de kwestie alsnog overlaat aan Spanje en Engeland. In dat geval zal veel oud zeer voor lange onderhandelingen kunnen zorgen tussen beide landen over de toekomst van Gibraltar.