Troonredes: altijd oppassen voor voetangels en klemmen

Iedere troonrede kent een aantal vaste elementen, zoals een slotbeschouwing waarin de volksvertegenwoordiging direct wordt aangesproken en die eindigt met een bede. Soms is er aanleiding om stil te staan bij een bijzondere gebeurtenis, zoals in 2014 bij de tragedie met de MH17. Dat neemt niet weg dat het karakter van troonredes in de loop der tijden wel sterk is gaan wisselen.

Was de troonrede voorheen vaak een opsomming van nieuwe beleidsdaden, met een duidelijke link naar de te presenteren begroting, tegenwoordig hebben troonredes een wat beschouwender karakter. Het is een soort 'state of the yard': hoe staat Nederland er voor en welke uitdagingen zijn er.

Ongetwijfeld zal in de komende troonrede bijvoorbeeld worden vooruitgeblikt naar de komende Brexit en de gevolgen die ons land daarvan kan verwachten. Ongetwijfeld zal ook de verhouding met de VS een plek krijgen, al was het alleen maar omdat dit gevolgen heeft voor de nationale (en Europese) defensieinspanningen.

Nu het kabinet voor het eerst zelf de begroting heeft kunnen opstellen, komen vast ook concrete beleidsvoornemens voor. Belangrijk daarbij is zeker het Klimaatakkoord en de energietransitie. Onderwijs krijgt zeker een plaats in de troonrede, net als justitie en veiligheid. Mogelijk dat ook al vooruit wordt geblikt op de uitkomst van de bevindingen van de Staatscommissie parlementair stelsel. Na het verdwijnen van het raadgevend referendum zal voor D66 aankondiging van plannen om de democratie te versterken, welkom zijn.

Niet te verwachten is dat het politiek heikele onderwerp 'voltooid leven' of andere medisch-ethische kwesties een plek zullen krijgen. De troonrede biedt in die zin geen aanknopingspunt voor te verwachten geschillen. Op die punten is gewoon het regeerakkoord leidend. Veel tekenen van spanningen in de coalitie zijn er sowieso niet.

Gezien de huidige staat van de economie en de aantrekkende werkgelegenheid zal de troonrede zeker niet somber zijn, maar dreigingen als terrorisme, klimaatverandering en internationale handelsbarrières zullen niet onvermeld blijven.

Dat is misschien ook wel een les uit het verleden: een al te optimistische toon is gevaarlijk. De possitieve troonrede van het kabinet-Balkenende IV in 2008 werd een paar dagen later 'achterhaald' door het uitbreken van de financiële crisis.