N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
De heerser en de Macher
De samenval van Machiavelli’s 550ste geboortejaar en het sterfjaar van Ruud Lubbers biedt een goede gelegenheid om de Persoonlijke herinneringen van de laatste te vergelijken met Il principe van de eerste. Niet om de laatste naar de maatstaven van de eerste te beoordelen. Dat moet de geschiedenis maar doen. Maar omdat de adviezen vooraf van Machiavelli op een interessante manier aansluiten bij de herinneringen achteraf van de Lubbers.
Al in zijn vroege jeugd leert Lubbers dat een ‘jezuïetenstreek’, iets tussen sluw en slim, ook zo zijn voordelen heeft. Zijn vader dankt in de oorlog zijn vrijheid aan een handige truc van een aalmoezenier uit het gijzelaarskamp. Zelf spreekt Lubbers in het vervolg liever van ‘het leggen van de puzzel’, maar de les is hetzelfde: ‘schiet jezelf niet in de voet. Het doel is belangrijker dan de principes’.
Lubbers legt zijn eigen puzzels met een combinatie van geluk en ambacht. Voor dat laatste wil hij best tips geven: ken je tegenstander, gebruik een goed voorgesprek, neem alle beslissingen voordat de eerste ambtenaar op zijn werk komt, denk na over een effectieve quote voor de pers en zeg inhoudelijk nooit meer dan nodig. Dat laatste, zo geeft hij toe, kan prima met een verbaal rookgordijn. ‘Het blijft wel politiek.’
Lubbers’ adviezen zijn bepaald subtieler dan die van Machiavelli, maar in essentie vrucht van dezelfde boom: bewezen effectief. Noch voor Machiavelli noch voor Lubbers betekent dit dat geen andere doelen meer denkbaar zijn dan machtsbehoud opm zichzelf. Zoals Machiavelli zijn handleiding afsluit met een gepassioneerde oproep voor de eenheid van Italië, zo eindigt Lubbers zijn herinneringen met een ecologische geloofsbelijdenis.
Op één punt lijkt de vergelijking te gaan haperen. De centrale politieke deugd in Il principe is inzicht en doortastendheid, zoals Cesare Borgia die bezat. Op die plek zit bij Lubbers een ander ideaal: de ‘ingeving’. Zijn moeilijkste puzzels legt hij niet met een paar trucjes maar in een flits. Dat klinkt gelaagder dan een zuiver praktische deugd. Een goddelijke garantie op succes is het echter niet. Want bij de formatie van het kabinet Rutte I pakt Lubbers’ ingeving hopeloos verkeerd uit. Maar misschien is het dat wel het verschil tussen een heerser en een Macher.