De politieke metamorfose van de Europese Unie

DEN HAAG (PDC) - De Europese Unie heeft de afgelopen jaren een ongeplande metamorfose ondergaan van een 'regelpolitiek' naar een 'gebeurtenissenpolitiek', aldus Luuk van Middelaar. Tijdens de openingslezing van het interdisciplinaire congres "Tuning into the Noise of Europe" op donderdag 18 januari ging hij in op de veranderingen die de afgelopen tien jaar in de Europese Unie hebben plaatsgevonden.

Zijn betoog bestond uit twee delen. In het eerste deel ging Van Middelaar in op de politieke veranderingen van het afgelopen decennium. Aan de hand van de Griekse crisis, de situatie in Oekraïne, de vluchtelingencrisis en de verschillende referenda die hebben plaatsgevonden in Europa liet Van Middelaar zien dat de aard en de retoriek van crises zijn veranderd. Zo wegen tegenwoordig politieke argumenten in veel gevallen zwaarder dan financiële of economische. Daarnaast is er sprake van een toegenomen tijdsdruk. Hierdoor moet er veel geïmproviseerd worden en is het zorgvuldig overwegen van de opties en gevolgen niet altijd mogelijk. Ook liet hij zien dat het steeds vaker gaat om controversiële kwesties die raken aan de fundamentele waarden van de Europese Unie en van directe invloed zijn op het leven van haar burgers.

Die burgers, zoals Van Middelaar in zijn tweede deel betoogde, willen bij zulke controversiële beslissingen gehoord worden. Hierbij loopt de Europese Unie tegen problemen aan. Zo blijkt het lastig om de situatie en de oplossingen duidelijk te communiceren. Het uitdragen van een gemeenschappelijk doel lijkt lastig te realiseren. Daarnaast wordt er gewerkt aan het democratiseren van de EU maar staat de EU tegelijkertijd niet open voor de uitkomsten hiervan. Verschillende opvattingen zijn altijd al aanwezig geweest in de EU: het is immers niet voor niets dat Europa zo lang bekendstond als een bruggenbouwer. Tegenwoordig worden de verschillende opvattingen echter genegeerd waardoor er een nieuwe vorm van weerstand ontstaat. In plaats van weerstand tegen ideeën is de weerstand tegenwoordig gericht op de EU als instituuut.

De huidige technocratische aanpak van de EU is niet toereikend voor controversiële en politieke crises waar de EU tegenwoordig mee te maken heeft. Om te kunnen blijven functioneren moeten de Europese instellingen daarom beter samenwerken en openstaan voor het tegengeluid van burgers.

Van Middelaar eindigde zijn lezing met een positieve noot. Hij benadrukte dat ondanks de uitdagingen de huidige vorm van de Europese Unie nog werkt en dat de EU haar rol als versterker van vrede blijft uitvoeren.

Deze lezing was onderdeel van het interdisciplinaire congres "Tuning into the Noise of Europe" en werd georganiseerd in samenwerking met de opleiding Europese studies van de Haagse Hogeschool en The Lighthouse.