Macron, inspirator van Europa

Macrons verkiezingscampagne kende diverse interessante aspecten, maar één ervan was toch wel opmerkelijk : zijn pro-Europese programma. In een land waar het afgelopen decennium het discours van déclinisme en préférence nationale de publieke opinie domineerde, en Euroscepsis welig tierde sinds de nee-stem van 2005, een bijzondere en gedurfde positie.

Die positieve, dynamische, en Europese geaardheid van Macron wortelt onder meer stevig in het gedachtengoed van filosoof Paul Ricoeur. Europa heeft een ‘imaginaire’ nodig, en Macron wil in zo’n ‘désir d’Europe’ voorzien. Een nieuw Europees Verhaal gedragen door een verenigde verantwoordings- en getuigenisethiek. Macron gelooft oprecht in een term die hij gebruikte in zijn eerste toespraak als president: Renaissance – in Europa, in Frankrijk, en die twee zijn onlosmakelijk verbonden. Dat die verbeelding van Europa, in de zin van: dramaturgie, bij hem in goede handen is bleek uit de tonen ‘Ode an die Freude’ op de avond van zijn verkiezing, en uit de gloedvolle preek vanaf de Pnyxheuvel in Athene, waar hij afgelopen september een vlammend pleidooi voor Europa hield.

Oog voor 'gebeurtenissenpolitiek'

Macron beheert niet alleen symbolische registers, maar beschikt tevens over de kwaliteit een totaalvisie te formuleren, en deze te koppelen aan praktische maatregelen, aan beleid. Zijn vermogen tot ‘transgression’ - bestaande normatieve kaders overschrijden - middels dialoog en onderhandelen, komt hem hierbij van pas. De jonge Franse president heeft, zoals Luuk van Middelaar dat in De nieuwe politiek van Europa (2017) verwoordt, daarbij oog voor ‘gebeurtenissenpolitiek’. Het gaat in Europa niet alleen om regels, consensus of quota, maar ook – en in toenemende mate - om knopen door te hakken of een dramatisch gebaar. Er komen een aantal zaken van buiten op Europa af die kwesties als veiligheid, energietransitie, migratie en religieuze spanningen betreffen, die door individuele lidstaten niet langer alleen kunnen worden opgelost. De Europese Unie moet op die onderwerpen acteren, ‘handelingsvermogen’ en visie ontwikkelingen. Macron staat voor de Europese politicus die dat wil. En hij is daarvoor reeds beloond, met de prestigieuze Karelsprijs 2018.

Macrons Europese routekaart

Geopolitiek moet Europa steviger staan tegenover China en de Verenigde Staten, ideologisch dient een antwoord geformuleerd te worden op nationalistisch obscurantisme. Macron is daarbij niet te beroerd tegen heilige huisjes te trappen, zoals de gedachte van Europa van verschillende snelheden. Zijn ideeën en ‘feuille de route’ zijn duizelingwekkend, van een pleidooi voor transnationale kieslijsten tot technologisch innovatie. De Eurozone dient opgetuigd met onder meer een minister van Financiën. Het is maar de vraag of Macron ‘zijn’ Eurozone krijgt. Waarschijnlijker is dat Duitsland de grootste vinger in de pap houdt, bijvoorbeeld via de uitbouw van het door Klaus Regling geleide euronoodfonds tot een Europees Monetair Fonds. Een ander belangrijk dossier, waar de Europese militaire grootmacht Frankrijk met het wegvallen van Groot-Brittannië naar alle waarschijnlijkheid wel op kan schitteren, betreft Defensie en veiligheid. De CPS (Coopération Structurée Permanente) staat inmiddels al in de steigers. De strijd tegen terrorisme en het beheersbaar maken van migratiestromen uit het Mediterrane bekken zijn hierbij dossiers die in elkaar schuiven. Kortom, Berlijn de portefeuille, en Parijs de floret.

Mathieu Segers (De Groene Amsterdammer, 8 november 2017) plaatste vraagtekens bij wat hij de houdbaarheidsdatum van de ‘Europese magie’ van Macron noemt. Een illusionist is de Franse president zeker niet, maar zijn klemtoon op het imaginaire en Verhaalkracht dienen we heel serieus te nemen. Meer dan welk Europees leider van dit moment ook, symboliseert en belichaamt Macron het nieuwe Europese élan. Of hij in zijn opzet zal slagen, hangt in belangrijke mate af van de ontwikkelingen in Berlijn.

'Françallemagne'

In Macrons Europese ambities speelt Duitsland een cruciale rol. Twee aspecten maken dat de relatie tot Merkel beduidend anders is dan bij voorgangers. Macron, La République en Marche (LREM) en de regering-Philippe zijn eenduidig pro-Europa. Hollande was weliswaar een overtuigde Europeaan, maar dit gold zeker niet voor diverse ministers èn stromingen binnen zijn partij, de Parti Socialiste. Hollande sprak - noodgedwongen - een andere taal in Berlijn dan in Parijs. Met Macron is daar eenduidigheid voor in de plaats gekomen. Bovendien houdt de nieuwe president de regie naar kabinet en partij heel strak in handen. Daarnaast is er met LREM een nieuwe politieke familie aan de macht, ‘post-Maastricht’, die het gekissebis over de Verdragen van Maastricht en Lissabon niet heeft gekend en heeft Macron zich omringd met diverse Duitsland-specialisten. Het contact met Merkel, de mater familias van Europa, is openhartig en intensief. Het huidige ‘Françallemagne’ is dan ook heel erg ‘Mercron’.

Macron heeft haast, en begrijpt goed dat het ‘moment européen’ maar een moment is. Enthousiasme voor de Franse geestdrift is er zeker bij diverse Europese partners, maar de eerste vraagtekens zijn ook al geplaatst bij de verhulde ambities van Frankrijk dat Europa wil beheersen, en bij een nieuw ‘Frans-Duits Diktat’. Maar bovenal is het van lang geleden dat ‘une parole française forte et globale’ weerklonk. Alleen dit is voor Europa te beschouwen als pure winst.