Macron kleurt agenda Europese top – Rutte zoekt nieuwe bondgenoten

De zomervergadering van de Europese leiders in Brussel betekent een keerpunt voor Europa. ‘Wij vergaderen in een sfeer die vergeleken met enkele maanden geleden duidelijk ten gunste van Europa is veranderd’ aldus voorzitter Donald Tusk van de Europese Raad. De anti-Europese gevoelens rond de referenda over de Brexit en Oekraïne lopen alom terug. ‘Wij zien de terugkeer van Europa als de oplossing in plaats van het probleem’, aldus Tusk in zijn brief aan de Europese leiders ter voorbereiding van de Europese Raad.

In de aanloop naar de Europese Raad in Brussel en tijdens de top zelf zoekt minister-president Mark Rutte nieuwe bondgenoten. Zie zijn recente bezoeken aan president Macron in Parijs, vervolgens aan Warschau, de minitop met de Visegradlanden en de Benelux-top met de leiders van de drie Baltische staten: Estland, Letland en Litouwen.

´Het wegvallen van het Verenigd Koninkrijk betekent dat een nieuw machtsevenwicht tot stand zal komen binnen Europa´, zegt vicevoorzitter Frans Timmermans van de Commissie. Voor Nederland is die verschuiving extra belangrijk. Groot-Brittannië is traditioneel onze belangrijkste bondgenoot in kwesties als bijvoorbeeld het tegenwicht bieden aan al te ambitieuze Europese projecten, vrijhandel, de Europese begroting, de buitenlandse politiek en het landbouwbeleid.

Strategische zet van Den Haag is de benoeming van twee ervaren Brusselse topdiplomaten tot ambassadeur in Berlijn en Parijs. Met vooruitziende blik koos minister van Buitenlandse Zaken Bert Koenders er onlangs voor om de superervaren Nederlandse Permanent Vertegenwoordiger bij de EU, Pieter de Gooijer (61) voor te dragen als ambassadeur in Parijs. De plaatsvervangende Brusselse PV/EU van de voorbije jaren, Wepke Kingma (eveneens 61), wordt deze zomer onze ambassadeur in Berlijn.

Pieter de Gooijer

Twee diplomaten die het onderhandelingsspel en de personen die daarbij tellen door en door kennen, bezetten zo doende de belangrijkste posten in Europa. Zo verzekert Den Haag zich van diplomatieke kwaliteit binnen de vroeger zo befaamde Frans/Duitse as, die met de komst van de qua Europa ambitieuze Macron weer gaat draaien.

Iedere permanent vertegenwoordiger krijgt in zijn vijf- tot zesjarige termijn minstens één zware uitdaging te verwerken. Zo was ambassadeur De Gooijer de succesvolle Nederlandse voorzitter van het Coreper tijdens ons EU-voorzitterschap, terwijl zijn opvolger De Groot o.a. de gevolgen van de ´Brexit, essentieel voor het Nederlandse bedrijfsleven, te verwerken krijgt.

De Europese Raad zal een unieke verklaring aannemen over permanente samenwerking op defensiegebied. Er komt een zelfstandig coördinatiecentrum, dus het begin van een eigen militair hoofdkwartier. De top lanceert een Europees Defensiefonds dat bestaat uit twee onderdelen: vanuit de EU- begroting betaald onderzoek naar nieuwe militaire technologie en gezamenlijke aankoop van militair materiaal door de EU-landen.

Duitsland wil overigens alleen meedoen als de defensiesamenwerking 'inclusief´ is. Dat wil zeggen dat zij zo wordt ingericht dat ook de (armere) landen van Oost- en Midden-Europa, en na de Brexit het Verenigd Koninkrijk desgewenst mogen meedoen.

Voorzitter Tusk wil op aandringen van o.a. Macron een debat starten over wederkerigheid van investeringen. Daarbij komt het voortaan screenen van bedrijfsinvesteringen aan de orde uit landen die, zoals China, soms beperkingen voor bijvoorbeeld sociale normen opleggen. De vrijhandelslanden zoals Nederland zullen bij dit debat de nationale soevereiniteit benadrukken.

De migrantenstroom vanuit Noord-Afrika en veelal via Libië, blijft de Europese Raad bezig houden. Het aantal migranten dat in Italië arriveert ligt alweer een kwart hoger dan vorig jaar, toen er 180.000 aanspoelden met circa 4000 verdrinkingen.

De EU wil de opleiding van de Libische Kustwacht, die migranten vaak tegenhoudt, gaan financieren. Voorzitter Tusk zal er op aandringen daarover een verdeelsleutel tussen de hoofdsteden overeen te komen. Premier Rutte wil aandacht voor de erbarmelijke humanitaire situatie in de opvangkampen van vluchtelingen in o.a. Libië.

Premier Theresa May zal de Europese Raad toelichten hoe zij het juist begonnen beraad over de Brexit verder wil aanpakken. Een nader debat daarover wordt in de vergadering niet verwacht. ´May zit bij het toetje´, aldus een hoge diplomaat spottend over het traditionele diner op de avond va de eerste dag van de Europese Raad.

De leiders bespreken hun gezamenlijke tactiek bij de verdeling van de twee agentschappen die na de Brexit vanuit het VK naar andere EU-landen worden verplaatst. Behalve Nederland (Amsterdam) hebben zich nog negentien andere landen hiervoor aangemeld. Deze prestigieuze centra vormen een bron van hoogwaardige werkgelegenheid. Europa telt tientallen van zulke van de EU afgeleide bureaus. Het is de bedoeling die geografisch ´eerlijk´ over de 27 EU-landen te blijven verdelen.

Dit wordt de eerste Europese Raad die tot in de finesses is voorbereid door de nieuwe Nederlandse Permanent Vertegenwoordiger bij de EU, Robert de Groot. Mede daarom in deze analyse aandacht voor de binnenkant van dat overleg. De vergadering van de Europese Raad vraagt volgens het huishoudelijk reglement gedurende zes weken diplomatiek voorbereidend beraad in zes etappes.

Robert de Groot

Officieel is de Raad van Europese Ministers (RAZ) het voorbereidende orgaan. Omdat die ministers van buitenlandse of van Europese zaken niet in Brussel zetelen en bovendien nog meer om handen hebben, doet in de praktijk het Coreper dit voorbereidende werk.

Dat Coreper, de Permanente Vertegenwoordigers (ambassadeurs) van de 28 EU-landen, onderhandelen in de aanloop naar een Europese Raad dus wekelijks over de afloop daarvan. Afgelopen zes jaar was topdiplomaat Pieter de Gooijer (61) de Nederlandse PV/EU. Per 2 mei is hij afgelost door Robert de Groot (55). Hij was voorheen directeur-generaal Europese Zaken bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken in Den Haag.

Ambassadeur De Groot stelt zich op zijn website als volgt voor. ´De Permanente Vertegenwoordiging behartigt de Nederlandse belangen in de Europese Unie (EU). Ons team bestaat uit mensen van vrijwel alle ministeries en andere onderdelen van de Nederlandse overheid, verenigd in één gebouw en één organisatie in Brussel. Ons dagelijkse werk bestaat uit onderhandelen en lobbyen namens Nederland in de EU. Dat betekent dat we, ieder van ons op zijn/haar specifieke werkterrein, dagelijks in contact staan met de vertegenwoordigers van de andere lidstaten van de Unie, alsmede met de Europese Commissie en het Europees Parlement. Deze site is gemaakt voor al diegenen die om professionele of andere redenen in contact met ons, als post van de Nederlandse overheid in Brussel, willen treden. Aarzel niet met ons in verbinding te treden, want een transparanter Europa is zowel in het belang van Nederland als dat van de EU !´

De regering ziet de PV/EU dus als ´onze vooruitgeschoven post in Europa´. Daar zit het talent dat onze belangen in Europa verdedigt. De Nederlandse PV/EU telt circa 125 personen en is gelegen tegen de Rotonde Schuman op loopafstand van de Commissie, de Ministerraad EU, de Europese Raad, het Europees Parlement en de talloze andere met de EU verbonden instellingen (zoals Business Europe namens het bedrijfsleven).

De Europese Raad eindigt, zoals bekend met Conclusies ofwel het Slotcommuniqué waarmee álle staatshoofden en regeringsleiders en de voorzitter van de Commissie moeten instemmen. Die Conclusies vormen voor de andere instellingen (Raad van Ministers, de Commissie, het Europees Parlement) het ´spoorboekje´ en dit op basis van de overeengekomen richtlijnen van de Europese Raad.

In de praktijk zijn de Conclusies op enkele heikele punten na meestal al klaar als de vergadering van de Europese Raad van start gaat. Daar zorgen de 28 ambassadeurs (het Coreper) dus voor. Deze formule geeft de nationale leiders de gelegenheid tot een algemeen debat over wat er moet gebeuren - waarbij elk van hen let op zijn nationaal belang - zonder te hoeven onderhandelen over de punten en komma’s van de Conclusies. Dit debat verloopt op basis van een door de voorzitter van de Europese Raad, Donald Tusk, opgestelde agenda.

Behalve via de PV/EU heeft minister-president Mark Rutte overigens nog een optie om zijn optreden in Brussel voor te bereiden. Dat verloopt via zijn adviseur voor Europese Zaken, de diplomaat Michael Stibbe. Elke nationale politieke leider heeft zo´n zogenaamde ´sherpa´. In tegenstelling tot de PV´s opereren de 28 ´sherpa´s´ vanuit de nationale hoofdsteden. Zij hebben geen kantoor in Brussel waar zij soms wel vergaderen. Dat verloopt dan onder leiding van kabinetschef Pjotr Serafin, de rechterhand van Donald Tusk, de voorzitter van de Europese Raad.

Het Ministerie van Buitenlandse Zaken is in de geschetste opzet alom aanwezig aangezien alle genoemde diplomaten daaraan verbonden zijn.

Voor wie in deze schets de Europese Commissie mist: zij is in alle genoemde gremia vertegenwoordigd. Commissievoorzitter Juncker is lid van de Europese Raad en zijn kabinetschef, Martin Selmayer, is zijn ´sherpa´.

Wat meer op afstand staat het Europees Parlement. De parlementsvoorzitter, tot voor kort Martin Schulz en nu de Italiaan Antonio Tajani, spreekt iedere vergadering van de Europese Raad bij de start toe. Soms volgt daarop een korte discussie. Na iedere Europese Raad doen de voorzitters Juncker en Tusk verslag voor het Europees Parlement, meestal in Straatsburg.