Polen: Meer angst voor vluchtelingen dan voor uitholling van de rechtsstaat

De Poolse rechts-nationalistische regering wuift alle kritiek weg, of deze nu de rechtsstaat, de opname van de vluchtelingen of beperking van de detachering van EU-werknemers betreft. De aanmaningen van Brussel ziet men als inmenging of chantage en Warschau vecht terug. Het belang van eigen burgers staat voorop en de Europese integratie is immers een project van liberale mainstream of linkse elites. Hoe moet het nu verder met Polen?

De conflictpunten met Brussel breiden zich uit: eerst de rechtsstaat, nu de opname van vluchtelingen. Warschau tornt ook aan het mandaat van de Europese Commissie, in de eigen beleving "een groep bureaucraten, niet rechtstreeks gekozen". Dat verzwakt de positie van Polen om bijvoorbeeld de Europese Commissie in te schakelen om de Nord Stream 2 pijplijn te blokkeren. Deze gaspijpleiding wordt gezien als een politiek project van Duitsland, dat niet alleen indruist tegen belangen van Centraal-Europa maar ook die van West-Europa: de afhankelijkheid van gas uit Rusland neemt toe.

Adieu rechtstaat?

De Europese Commissie constateert een "systematische bedreiging van de rechtsstaat" in Polen. De meerderheid van de lidstaten (o.a. Duitsland, Frankrijk, Italië en Nederland) wil nu dat de Commissie doorzet met het aanspreken van Polen op aantasting van de rechtsstaat. Warschau trekt zich hier niets van aan. De Poolse regering is nu bezig om de rechterlijke macht onder politiek beheer te plaatsen. Hiermee wordt de onafhankelijkheid van de rechtsspraak in Polen ontmanteld. Het OM valt sinds vorig jaar direct onder de minister van Justitie.

Op 20 juni jl. gaf het Constitutioneel Hof (eind vorig jaar overgenomen door de PiS-benoemde rechters, lees meer op https://www.montesquieu-instituut.nl/id/vkarhyxpbdpi/nieuws/hoe_de_rechtsstaat_in_polen_wordt) groen licht aan de hervormingen van de minister van Justitie. Conform het wetsvoorstel wordt benoeming van 15 rechters die deel uitmaken van de Poolse Raad van Rechtspraak (de KRS) overgedragen aan het parlement, en de zittende KRS-rechters verliezen hun baan. Het staat haaks op de Grondwet, die de onafhankelijkheid van rechters waarborgt.

Brandstof

Terwijl de rechtsstaat verder wordt uitgehold, speelt de aangewakkerde angst voor vluchtelingen en het daarmee geassocieerde terrorisme de PiS-regering in de kaart. Het is brandstof om de steun op peil te houden.

Het recente besluit van de Europese Commissie om tegen Polen een inbreukprocedure te starten wegens het niet naleven van afspraken uit 2015 over de opname van vluchtelingen, schoot in het verkeerde keelgat. Polen verwerpt het EU-migratiebeleid als ineffectief. Premier Beata Szydlo windt er geen doekjes om: "we gaan niet deelnemen aan de waanzin van Brusselse elites". Polen is net als Slowakije en Hongarije bereid het besluit van het Europese Hof van Justitie aan te vechten.

Morele paniek

De populariteit van PiS is begin juni naar een historisch hoog niveau van 42% gestegen. De belangrijkste reden is de anti-vluchtelingen retoriek van de regering, overgenomen door media en de kerk die pro-regering zijn. Het is een gevaarlijk spel. Mede daardoor worden aanslagen of zelfs de brand in Londen nu automatisch door velen in de publieke opinie met "moslimimmigranten" in verband gebracht, die er in Polen overigens nauwelijks zijn. De oppositie spreekt van toegenomen xenofobie en tolerantie voor geweld jegens minderheden en van het zaaien van morele paniek.

Ondertussen trekt Polen rond de 1 miljoen Oekraïners aan om tekorten op de arbeidsmarkt op te vullen. Dit wordt aangevoerd als bewijs dat het land open voor immigranten staat, terwijl Oekraïners tijdelijke economische migranten zijn.

De president van Polen, Andrzej Duda, maakt zich sterk voor een referendum over de opname van vluchtelingen, liefst samenvallend met de nationale verkiezingen in 2019. Aangezien 70% van Polen tegen opname van vluchtelingen is, zou het de kiezers kunnen bewegen om hun stem op PiS uit te brengen. Begin mei zinspeelde de president op een ander referendum, in 2018, om de Grondwet te veranderen. Voorlopig is hiervoor weinig steun, maar 30% van de burgers steunt dit idee. Dit alles laat zien, in welke politieke draaimolen de Polen zitten.

Hoe verder?

De invloed van Polen in de EU is tanende. Donald Tusk is herkozen als voorzitter van de Europese Raad tegen de wil van Warschau, maar met de steun van alle regeringsleiders, inclusief de premier van Hongarije.

Hopelijk brengen de komst van Macron en een sterkere as tussen Bonn en Parijs meer orde en meer slagvaardigheid in de post-Brexit EU. Een rechtstreekse confrontatie met Polen werkt contraproductief. Daarom moet men slimmer te werk gaan, bijvoorbeeld door financiële schroeven aan te draaien; Polen is immers de grootste netto-ontvanger van de EU (10 miljard euro per jaar). Zonder pijn, komt er geen verandering. De tijd dringt: wordt de liberale democratie in een EU-lidstaat om zeep gebracht?