Politieke aardverschuiving in Frankrijk

De eerste ronde van de Franse presidentsverkiezingen heeft geleid tot een politieke aardverschuiving. De twee partijen, die vanaf de jaren 1970 de politiek domineerden, de socialistische partij (Parti Socialiste, PS) en Les Républicains (en diens voorgangers UMP en RPR), zijn niet vertegenwoordigd in de tweede ronde. Een unicum. De twee kandidaten die in de peilingen al wekenlang aan kop gingen, Emmanuel Macron (En Marche!) en Marine Le Pen (Front National), zijn met respectievelijk 23,9% en 21,4% van de stemmen door. De opkomst was ruim 78%, en dat is gemiddeld voor zo’n eerste ronde.

Deze uitslag is een politieke aardverschuiving want de Franse kiezer heeft duidelijk gestemd voor nieuw beleid en een nieuw gezicht. De Parti Socialiste, vertegenwoordigd door Benoît Hamon, eindigde troosteloos op de 5^e plek met een schamele 6% van de stemmen. Voor een belangrijk deel lekten deze stemmen weg naar de radicaal-linkse Jean-Luc Mélenchon, die liefst 19,6% van de stemmen kreeg. De kandidaat van Les Républicains greep net naast de tweede ronde. François Fillon eindigde als 3^e, met bijna 20% procent. Op zich een knap resultaat, gelet op het nepbanenschandaal dat zijn deur in het slot heeft gegooid. Maar begin dit jaar was Fillon nog de ongenaakbare kandidaat die grote kans maakte op het Élysée. De Franse politieke verhoudingen zijn dus flink door elkaar geschud. Het FN is extreem-rechts, en En Marche! een derdewegpartij, sociaal-liberaal, die vanuit het politieke midden opereert.

Extreem-rechts

Dat Marine Le Pen zich heeft gekwalificeerd voor de tweede en beslissende ronde werd al lang aangekondigd. Het is een bevestiging van de diepe wortels van extreem-rechts in de Franse maatschappij. Dat Marine’s vader, Jean-Marie Le Pen, op 21 april 2002 de tweede ronde behaalde, kon nog worden beschouwd als een bedrijfsongeluk. De kiezer stemde destijds in de eerste ronde en masse op allerlei linkse (splinter)partijen maar onvoldoende op de socialistische kandidaat, die daardoor nipt voorbij werd gestoken door Le Pen.

De uitslag van 23 april 2017 is niet langer toeval. Een van de belangrijkste Europese landen herbergt een brisante mix van xenofobe en racisistische kiezers, ultranationalisten, verliezers van globalisering en teleurgestelden in het establishment. Dat is zorgelijk, vooral omdat Marine Le Pen er alles aan is gelegen het Front National salonfähig te maken en als een Republikeinse, rechts-populistische formatie te presenteren. Niets is minder waar: het Front National was en is extreem-rechts.

In de derde plaats betekent deze uitslag dat de Fransen over twee weken, op zondag 7 mei, echt iets te kiezen hebben. De tegenstellingen tussen Macron en Le Pen zouden niet groter kunnen zijn. Het is de keuze, eenvoudig gezegd, tussen een open en gesloten samenlevingstype, tussen een open versus gesloten economisch model. Sluit Frankrijk zich rancuneus af van Europa en de wereld (Le Pen) of durft het te kiezen voor een toekomst in Europa en die wereld (Macron)?

Parlementsverkiezingen

Tenslotte, er schuilt nog een adder onder het gras. Begin juni volgen de parlementsverkiezingen. Deze zijn sinds 2002 georganiseerd, vlak na de présidentielles, omdat de kans dan het grootst wordt geacht dat de nieuw gekozen president ook een meerderheid in de Kamer kan realiseren. Met Le Pen of Macron in het Élysée is dit allerminst zeker. Frankrijk kent een districtenstelsel, en de parlementsverkiezingen spelen zich af over twee rondes, waarbij betreffende zetel gaat naar de kandidaat met de meeste stemmen in die tweede ronde. Tot nu toe werden FN-kandidaten veelal geblokkeerd door het zogeheten Republikeins pact: een socialistische kandidaat stemde in de tweede ronde op de rechtse kandidaat of vice versa, teneinde het Front National een halt toe te roepen. Dat verklaart waarom er op 577 parlementariërs slechts 2 van het FN zijn. Voor Macron geldt wat anders: zijn beweging En Marche! is geen partij. Macron heeft de afgelopen maanden politici uit het centrum (François Bayrou) alsook politici van zowel centrum-links (PS) als centrum-rechts (LR) aan zijn project weten te binden. Het is maar de vraag of die ‘oude’ partijen zonder slag of stoot de Kamerverkiezingen uit handen zullen geven – er zal ze ook veel - zo niet alles - aan gelegen zijn tenminste de eigen politieke meubelen te redden anders kunnen ze de deuren sluiten. Met andere woorden: het is dus allerminst een uitgemaakte zaak dat de nieuwe president komende zomer ook over een parlementaire meerderheid kan beschikken. Frankrijk zit in dat geval opgescheept met een vleugellamme president.

De tweede ronde

Wat betekent deze uitslag voor de tweede ronde, die op 7 mei aanstaande wordt gehouden?

De verkiezingscampagne gaat nu een andere fase in, met eigen wetten en dynamiek. De verslagen Hamon (PS) en Fillon (LR) hebben Macron reeds hun steun toegezegd. Mélenchon, de radicaal-linkse kandidaat, laat die keuze aan zijn achterban over. Macron zal zowiezo veel stemmen uit het linkse en rechtse spectrum naar zich toe trekken. Voor Le Pen ligt dit anders. Ze zal kunnen rekenen op een deel van de achterban van Mélenchon, anti-kapitalistisch en anti-Europees. En wellicht ook op de rechterflank van Les Républicains. Maar in principe is dit niet voldoende voor de meerderheid. Alle peilingen tot nu toe wijzen erop dat Le Pen in de tweede ronde verslagen wordt. Op eigen kracht gaat Marine Le Pen het niet redden. Maar die 7^e mei is in campagnetijd nog ver weg.