Nep of nieuws?

DEN HAAG (PDC) - “Ter introductie, welke voorbeelden van nepnieuws hebben jullie de afgelopen tijd gezien?” Zo trapt Eva Kuit het debat over 'Fact free politics' af. Dat hoeft ze geen twee keer te vragen. Talloze voorbeelden komen voorbij, van de neppe Forum voor Democratie-peilingen tot Russen die met nepnieuws de verkiezingen beïnvloedden. Alexander Pleijter, docent Journalistiek en Nieuwe Media in Leiden, Amerikaniste en hoogleraar Ruth Oldenziel en Marc Josten, schrijver over publieke opinie, hebben geen enkele moeite om voorbeelden van twijfelachtig- of nepnieuws op te lepelen.

De studenten Journalistiek en Nieuwe Media van Alexander Pleijter controleren op de website ‘Nieuwscheckers’ de feiten. Facebook geeft een nieuwe dimensie aan het fenomeen ‘nepnieuws’, constateert Pleijter. Op dit platform wordt veelvuldig nieuws gedeeld, maar je kunt niet direct zien van welke bron het komt.

Om dit tegen te gaan, gaat ‘Nieuwscheckers’ samen met ‘NU.nl’ nieuws op Facebook controleren. Ruth Oldenziel heeft hier echter haar twijfels bij. “Het verdienmodel van Facebook is niet gericht op nieuws. Het checken van nepnieuws wordt alleen gedaan om reputatieschade te beperken.” Toch gaat Pleijter de samenwerking aan. “Er worden geen nieuwsberichten van Facebook verwijderd, we geven alleen de disclaimer dat het bericht als nep aangemerkt is.” Marc Josten vindt het controleren van nieuws op Facebook een goede zaak. “Als dit het begin is van een soort heropvoeding van Facebook, dan kan je dat niet genoeg stimuleren.”

“De vergelijking tussen de VS en Nederland is op dit vlak lastig te maken” aldus Pleijter. De VS hebben een veel grotere afzetmarkt waardoor het commercieel interessanter is om nepnieuws te verspreiden dan hier. Daarnaast, zo voegt Oldenziel toe, zit Nederland natuurlijk in een kleiner taalgebied, waardoor het voor buitenlandse partijen lastiger is om nepnieuws te creëren.

Is het acceptabel dat politici zich in het publieke debat bedienen van onwaarheden en overdrijvingen? Oldenziel vindt in eerste instantie van wel, maar Josten is hier erg stellig over. “Dat dat salonfahig is geworden is een verandering van de afgelopen 30 jaar.” Hij herkent een ontkenningscultuur in de VS, maar ziet deze ook opkomen in Nederland. “Uiteindelijk moet je het wel belangrijk vinden om de waarheid te spreken.”

Er wordt ook kritiek op de Nederlandse journalistiek geuit. De journalist mag wel wat beter zijn best doen, is de tendens aan tafel. De ‘expert’ aan tafel hebben is niet meer aantrekkelijk en echte onderzoeksjournalistiek is te duur. Over de situatie in de VS was Oldenziel onverbiddelijk: “De traditionele media hebben hun taak verzaakt.”