Kabinetsformaties: verander de spelregels niet tijdens de wedstrijd

DEN HAAG (PDC) - De betekenis van het moderne koningschap volgens Alexander van Kessel: adviseren, raadplegen en aanmoedigen. “Jammer”, zo sprak hij, “dat daar in de formatie van 2012 zo krampachtig mee omgesprongen is.” Hoewel het nieuwe formeren wél meer transparantie oplevert.

Zo begon Van Kessel, formatiedeskundige aan de Radboud Universiteit Nijmegen, zijn inleiding bij het debat over kabinetsformaties op woensdag 1 maart 2017. Aan tafel zaten André Rouvoet (ChristenUnie en direct betrokken bij Balkenende-IV), Remco Meijer (politiek journalist Volkskrant en Koningshuiskenner) en Gerard Schouw (oud-Tweede Kamerlid D66), onder leiding van Eva Kuit.

Gerard Schouw, initiatiefnemer van de wijziging in het Reglement van Orde van de Tweede Kamer dat het staatshoofd buitenspel zet bij formeren, verdedigde zijn standpunt stellig. “Op een hoffelijke manier informeren, voor de vakantieplanning bijvoorbeeld, dat is prima. Maar op de inhoud moet je het staatshoofd er buiten laten.” André Rouvoet was het daar niet mee eens. Hij ziet het staatshoofd als een continuïteitsfactor bij het vormen van een nieuwe regering. In die rol ligt het volgens Rouvoet voor de hand om het hoofd van de regering te informeren.

Over de aankomende formatie werd voorzichtig gespeculeerd. “Wat als de PVV nu de grootste wordt?” vroeg Schouw zich hardop af. Nemen zij dan het initiatief in de formatie? Van Kessel vatte het sentiment van het panel duidelijk samen: “Je moet de spelregels niet tijdens de wedstrijd veranderen als de uitslag je niet bevalt.” Het vaststellen van de onhaalbaarheid van een coalitie met de PVV zal de democratische legitimiteit van het kabinet dat uiteindelijk gevormd wordt alleen maar ten goede komen, verwacht hij.

Na de vorige formatie brak een storm van protest los omdat er binnen de coalitiefracties te weinig overlegd zou zijn, constateerde Van Kessel. Hoe heeft dat overleg een plek aan de formatietafel? Schouw noemde twee manieren: “Een fractie leiden kan op kracht of op techniek. Bij kracht verlies je onderweg wat Kamerleden, techniek geeft minder brokken.” Ook Rouvoet verklaarde: “Het regeerakkoord is principieel van de fracties.”

Dat het formeren een lang en vermoeiend proces kan zijn, en de uitkomst niet zoals verwacht, dat weten de heren ondertussen wel. Maar journalist Meijer bracht hoop: “Rutte heeft beloofd dat het onze zomervakantie niet in de war zal schoppen!”