Uitslag complexe referenda onomkeerbaar?

Na het Oekraïne-referendum in Nederland en het Brexit-referendum in het Verenigd Koninkrijk, blijkt in ieder geval hoe lastig het is om over veelsoortige kwesties een referendum te houden en de uitkomst te interpreteren. In beide gevallen stemden kiezers om een veelheid van redenen. Is het dan toegestaan of wenselijk om aan de uitslag tegemoet te komen door aan een aantal bezwaren tegemoet te komen, zoals Rutte beoogt ten aanzien van het Oekraïne-referendum. Waarom eigenlijk niet?

En is het dan geheel uit den boze om op een bepaald moment te constateren dat de uitslag tot zoveel negatieve consequenties leidt dat een aantal aanpassingen beter is dan een onverkort uitvoeren? Zou zo'n bevinding, of het instorten van de economie of het anderszins duidelijk worden van de consequenties van een bij referendum gemaakte keuze, niet aanleiding kunnen en moeten zijn om tot een heroverweging te komen?

Een parlement kan niet voor niets bij wetgeving, en ook bij de goedkeuring van verdragen, amenderen en nuances aanbrengen en proberen negatieve neveneffecten te voorkomen. Een parlement kan ook ten halve keren en met nieuwe wetgeving of aanpassingen eerdere keuzes bijstellen. Zou dat dan niet ook voor referenda moeten gelden? En vooral als die consultatief zijn? In die laatste context past toch bij uitstek dat regering en parlement de uitslag van het referendum lezen en hun best doen om aan de wensen van de gehele bevolking recht te doen, en niet alleen aan die van een kleine meerderheid. En dan is het niet onwaarschijnlijk dat velen het een goed idee vinden als Rutte er inderdaad in slaagt een aantal hete hangijzers te verwijderen en bijvoorbeeld een nog specifiekere vastlegging te krijgen dat het verdrag niet een toetreding van Oekraïne tot de EU impliceert.

En voor het VK is het misschien dan ook wel wijze politiek om, vooral nu met de crises in de Britse politiek, nieuwe verkiezingen te houden. En dan na de verkiezingen te bezien of de Brexit nog steeds de wens van de meerderheid is, en wat daartoe de art. 50 onderhandelingsinzet en geprefereerde uitkomst moeten zijn. Zo gek kan het toch niet zijn om over ingrijpende keuzes wat langer na te denken? Volgens mij is het beter met de beginselen van representatieve democratie te verenigen om complexe kwesties zoals het EU-lidmaatschap direct thema van verkiezingscampagnes te maken. Op die manier had Cameron misschien verloren (of niet eens kandidaat mogen zijn) maar (a) het volk zou toch de kans hebben om te beslissen en (b) de uitvoering zou de taak van een duidelijk gemandateerde regering met de steun van een handelingsbekwame parlementaire meerderheid zijn. 

Stel eens voor dat er na Britse verkiezingen een meerderheid komt die niet veel voelt voor een Brexit, of alleen maar als bepaalde voorwaarden kunnen worden vervuld. Dit lijkt me in elk geval beter dan bij dusdanig complexe thema’s incidenteel op basis van referenda een parlement te verplichten iets te doen dat indruist tegen hun mandaat en verantwoordelijkheidsgevoel.

Waarom moet -met andere woorden- een referendum, vooral als het over grote complexe en veelomvattende problemen gaat, onomkeerbaar zijn? Kortom, ik zou pleiten voor tijd, reflectie en de erkenning dat we ook een plicht hebben tot zorgvuldigheid, verantwoordelijkheid voor de toekomst en het bevorderen van welzijn en de optimale verzoening van tegenstellingen binnen de samenleving.