Vervroegde verkiezingen in Servië: goed of slecht nieuws voor de EU?

Op 24 april vinden er in Servië vervroegde parlementaire verkiezingen plaats. Het is inmiddels de zevende keer dat verkiezingen worden vervroegd in de zesentwintig jaar jonge geschiedenis van het Servische meerpartijenstelsel. Als veel verkiezingen de maatstaaf zouden zijn voor de kwaliteit van de democratie, dan zou Servië een uitmuntede democratie zijn. 

Helaas ligt het anders. Er gaan over het algemeen vaak politiek-strategische belangen schuil achter de beslissing om verkiezingen te vervroegen. Zeker in dit geval lijkt de officiële aankondiging van de vervroegde verkiezingen door de Servische premier Aleksandar Vučić een dubbele agenda te verhullen. De vervroegde verkiezingen in april komen namelijk voor Vučić en zijn partij SNS op een uitgelezen moment om hun machtspositie in Servië te bevestigen en uit te breiden voor de komende periode. Deze dubbele agenda is problematisch en is helaas niet aangekaart door de vertegenwoordigers van de EU in Servië. De problematiek van de vervroegde verkiezingen en van het beleid van de EU ten aanzien van premier Vučić worden verder toegelicht in deze beschouwing.

Absoluut geen goed nieuws

Het contact tussen Servië en de EU is dit jaar geïntensiveerd. In december 2015 zijn de eerste twee hoofdstukken in de onderhandelingen over de toetreding van Servië tot de EU geopend. Dit betekent concreet dat de Servische wetgeving in overeenstemming gebracht dient te worden met de wetgeving van de EU in deze twee hoofdstukken. Premier Vučić heeft dit momentum gebruikt om de vervroegde verkiezingen aan te kondigen als een noodzakelijke oproep tot het mandaat van het Servische volk voor deze en andere hervormingen tijdens het EU-toetredingsproces. Vučić heeft de vervroegde verkiezingen aldus uitgelegd als goed nieuws voor de EU en deze uitleg is min of meer geaccepteerd door vertegenwoordigers van de EU.

Om te begrijpen dat de vervroegde verkiezingen absoluut geen goed nieuws zijn, dienen we Vučić zijn regeerstijl nader onder de loep te nemen. De eerste twee jaar van het mandaat van het kabinet-Vučić werden gekenmerkt door een onafgebroken campagne van beloftes. Beloftes tot hervormingen en economische groei werden groots aangekondigd vaak in combinatie met ondoorzichtige statistieken die een irreëel gunstig beeld gaven van de ontwikkelingen in de Servische economie. Nu, halverwege het mandaat, beginnen deze beloftes aan overtuigingskracht te verliezen bij gebrek aan concrete resultaten. De vervroegde verkiezingen maken het mogelijk om niet nagekomen beloftes uit het korte eerste mandaat te overschreeuwen met een nieuwe campagne voor een nieuw mandaat. Vučić zijn regeerstijl van onafgebroken campagne kan door middel van vervroegde verkiezingen aldus worden voortgezet.

EU maakt trade-off

Daarnaast kan de vervroeging een bewuste strategie zijn om de landelijke en de gemeentelijke verkiezingen samen te laten vallen. Dat is een zeer gunstige samenloop voor de SNS aangezien deze partij volledig draait om Vučić op landelijk niveau en op lokaal niveau te kort schiet aan capabele kaders en populariteit. Door de parlementaire verkiezingen te combineren met de gemeenteraadsverkiezingen kunnen nationale beloftes kiezers winnen op lokaal niveau zonder in te gaan op lokale kwesties.

Bovendien komen de vervroegde verkiezingen op een moment dat de oppositie in Servië zeer verdeeld is. De overwinning van de SNS in 2014 was een zware klap voor het politieke landschap in Servië met als gevolg versnippering van de huidige oppositie. In het afgelopen jaar was er sprake van voorzichtige pogingen tot vereniging in de oppositie maar met vervroeging van de verkiezingen verzekert Vučić zich ervan dat deze pogingen niet uitgroeien tot een daadwerkelijk alternatief.

Deze nadere beschouwing van de politiek-strategische belangen die mogelijk een rol spelen in de vervroeging van de Servische parlementaire verkiezingen, geven een problematisch beeld van de huidige situatie in Servië. Het is opvallend dat de EU hier echter geen notie van maakt. De EU accepteert de vervroegde verkiezingen als goed nieuws en kijkt al langer door de vingers wat betreft alarmerende gebreken in de mediavrijheid en corruptiebestrijding van Servië. Premier Vučić wordt door de EU gezien als een bondgenoot die Servië op het pad van regionale stabiliteit en toenadering tot de EU kan houden. Tegen deze achtergrond is het denkbaar dat er in het EU-beleid ten aanzien van Servië sprake is van een zogenaamde ‘trade-off’ van de pro-Europese retoriek van Vučić ten koste van grondwaarden van de EU zoals regelmatige verkiezingen, onafhankelijke media en bestrijding van corruptie. Dit lijkt op korte termijn regionale stabiliteit in de Balkan op te leveren maar is op langere termijn gevaarlijk omdat het premier Vučić mogelijk wordt gemaakt semi-autoritaire machtsstructuren op te bouwen. De vervroegde verkiezingen in Servië zijn dus slecht nieuws voor de EU. De EU kan het momentum van de geopende toetredingsonderhandelingen beter zelf in handen houden door te insisteren op haar grondwaarden.