Jan Werts: in 2016 wordt Brexit hét Europese hoofdpijndossier

Nooit in veertig jaar Europese Raad heeft een regeringsleider daar zó lang gesproken als David Cameron in december, te weten drie kwartier. De Britse prime minister belichtte alle aspecten van zijn beoogde verwaterde relatie met de EU. Op het spel staat nu het vertrek van het Verenigd Koninkrijk (Brexit) uit de EU na een referendum. Breekpunt is het ‘welvaartstoerisme’.

De Britten willen dat de burgers uit vooral Oost en Midden-Europa na hun aankomst in het VK niet meteen volop recht hebben op alle sociale uitkeringen. ‘Deze mensen hebben daaraan niet financieel bijgedragen, vandaar een wachtperiode van vier jaar’, aldus de Britse regering. Cameron wees er zijn collega’s op dat de bewoners van Commonwealth landen, ondanks hun nauwe band met het VK, en ook de Britten zelf die lang geleden hun vaderland hebben verlaten, vijf jaar moeten wachten op een uitkering.

Tot nu toe wijzen alle andere staatshoofden en regeringsleiders iedere beperking van de Britse uitkeringen af als strijdig met het vrije personenverkeer in de EU. De extra vergadering van de Europese Raad moet op 18 en 19 februari tot een compromis komen. Dan schrijft Cameron komende zomer zijn referendum uit. Dit tijdschema is echter hoogst onzeker. ‘Brexit wordt hét Europese hoofdpijndossier van 2016 met diverse slopende nachtelijke toppen met onzekere uitkomst’, zo voorspellen Brusselse diplomatieke kringen.

Het wenselijke scenario

Alle EU-leiders beseffen dat het vertrek van het Verenigd Koninkrijk Europa politiek en economisch zal reduceren. 'Een Brexit zal bovendien de euroscepsis elders fors aanwakkeren', aldus een EU-diplomaat. 2016 wordt dus er op of er onder voor de Britten en de EU. Hoe dit afloopt?

‘Het wenselijke scenario knoopt aan bij de manier waarop Denemarken in 1992 deels uit de EU stapte’, zo verwacht een nauwe medewerker van Commissievoorzitter Juncker. Denemarken kreeg destijds toestemming om als EU-lid buiten de eurozone te blijven, buiten het defensiebeleid, buiten Europol, buiten het beleid voor Justitie en Binnenlandse Zaken (zoals migratie) en het Europese burgerschap. Het was eveneens onder dreiging van een referendum dat de andere EU-landen dat allemaal aan Kopenhagen weg gaven.

Europese grenswacht onzeker 

De Europese Raad vertoonde breed verzet tegen de creatie van een prestigieuze onafhankelijke instantie voor grens en kustbewaking. Precies de landen waar die wacht vooral moet functioneren – zoals Italië, Griekenland, Polen, Hongarije, Tsjechië, Spanje – zijn er tegen. Zij koesteren hun nationale soevereiniteit. Het is inderdaad zo dat de Schengenlanden via dit voorstel hun autonomie qua grensverkeer deels verliezen.

‘Steeds meer Schengenlanden sluiten onder druk van de vluchtelingen en het terrorisme hun nationale grenzen. Zonder Europese grensbewaking gaat Europa er aan’, zo waarschuwt voorzitter Tusk al maanden tevergeefs. De Europese leiders spraken nu af dat hun ministers van Justitie komende maanden de algemene principes van gemeenschappelijke grensbewaking overeenkomen. Dat beraad verloopt onder leiding van onze minister Ard van der Steur. In juni komt de Europese Raad er vervolgens op terug. Dit project van de Europese Commissie wordt het tweede belangrijke project van het Nederlandse EU-voorzitterschap van 2016, aldus premier Marc Rutte in Brussel. 

Tusk berispt de leiders

 De afsluitende vergadering van 2015 was kortom een Europese Raad vol belangrijke kwesties, waarvan de besluiten echter pas later vallen. Voorzitter Donald Tusk heeft de staatshoofden en regeringsleiders (opnieuw) dringend aangemaand hun vroegere besluiten en beloften in 2016 nu eens effectief na te komen. Daaraan ontbreekt namelijk heel veel, volgens een rapport van scheidend EU-voorzitter Luxemburg.

Het verwijt slaat op de drie pijlers waarop het vluchtelingenprobleem rust: het vestigen van hot spots (opvang- en registratiekampen) in Griekenland en Italië; het vervolgens spreiden van die vluchtelingen over Europa en het bewaken van de lekke Schengengrenzen.