Sluipende grondwetsherziening

De mededeling van de PvdA-fractie dat de uitslag van het raadgevend referendum over het associatieverdrag met de Oekraïne zal worden gerespecteerd, maakt dat zich voor die lijn nu een meerderheid in de Tweede Kamer aftekent. Eerder hadden CDA, PVV en SP dat immers ook al gedaan. Dat lijkt uit democratisch oogpunt heel mooi, maar constitutioneel werpt dat wel een ander licht op het raadgevend referendum. 

Belangrijke uitgangspunten van ons staatsbestel zijn vastgelegd in de Grondwet. Eén ervan is dat wetten door regering en parlement tot stand worden gebracht. Het referendum, in welke vorm dan ook, kent de Grondwet niet. Algemeen wordt erkend dat invoering van een bindend (correctief) referendum zeker grondwetsherziening vereist.

Na de indiening van het initiatiefwetsvoorstel van PvdA, GroenLinks en D66 gaf de Raad van State als commentaar dat te verwachten was dat het negeren van de uitslag door het parlement niet voor de hand zou liggen. Tijdens de parlementaire behandeling herhaalden enkele fracties die verwachting. Dat zou het raadgevend referendum materieel bindend maken. En daarmee dus een fundamentele wijziging van het staatsbestel.

De indieners reageerden toen: nee hoor, ook materieel komt er geen bindende uitslag en gaat het alleen om raadgeving. Partijen zijn per geval vrij om zij zich wel of niet willen laten leiden door de uitslag.

Dat partijen zullen zeggen: wij trekken ons niets van de uitkomst aan (los van de formele regels over opkomst), was al niet waarschijnlijk en die veronderstelling komt nu uit. Kiezers zouden dan terecht het raadgevend referendum als een fopspeen zien. 

Maar nu die lijn wordt gevolgd, is er dus helemaal geen sprake meer van raadgeving, maar van meebeslissen. En daarvoor had dus wel de constitutionele weg van grondwetsherziening moeten worden gekozen. Het is onbegrijpelijk dat bijvoorbeeld de Eerste Kamer, die zegt toch altijd te toetsen op grondwettelijkheid, zich door de fictie 'raadgevend' heeft laten leiden.

De Grondwet is - buiten de vereiste procedure om - sluipenderwijs herzien.