De vluchtelingencrisis als politiek-bestuurlijk fiasco

DEN HAAG (PDC) - De vluchtelingencrisis is natuurlijk allereerst een menselijke tragedie. Vanuit bestuurskundige optiek is het echter ook een politiek-bestuurlijk fiasco. Nu de stof wat begint neer te dalen, blijkt dat het op heel veel manieren fundamenteel fout gaat. Dit maakt de vluchtelingencrisis tot een kerngebeurtenis, een ‘critical juncture’, voor beleidsontwikkelingen de komende decennia. Er is duidelijk behoefte aan beleidsleren in het omgaan met complexiteit, beeldvorming, mondialisering en de toenemende verweving van Europees, nationaal en lokaal bestuur. 

In de politiek lijkt sprake van verlamming, zeker in Nederland. De opkomst van populistische en anti-immigrantenpartijen in het afgelopen decennium heeft geleid tot angst om politiek leiderschap te tonen op het dossier migratie. In scherpe tegenstelling tot Angela Merkels ‘wir schaffen das’, komt de enige echte politieke visie op de vluchtelingencrisis van populistische en anti-immigrantenpartijen. Daarnaast lijken Europese leiders niet in staat, en vooral niet bereid, om gezamenlijke afspraken te maken. Het akkoord van Dublin ligt in de prullenbak en het nieuwe quota-systeem voor de verdeling van vluchtelingen tussen EU-lidstaten blijkt eerder bewijs van het falen van Europese samenwerking dan bewijs van vooruitgang.

In bestuurlijk opzicht is niet alleen gebleken dat het Europees immigratie- en asielbeleid niet handhaafbaar is en dat ‘horizontale’ samenwerking tussen landen onvoldoende geborgd is, maar ook dat ‘verticale’ afstemming tussen bestuurslagen steeds moeizamer verloopt. Ondanks het feit dat de ogen van velen gericht zijn op de EU, zullen de consequenties van deze vluchtelingencrisis voornamelijk grootstedelijk zijn. Zoals bij alle voorgaande migratiestromen, vestigen migranten zich uiteindelijk in de steden (en niet in plaatsen zoals Oranje); Europees migratiebeleid is daarom direct met de steden verbonden. Echter, burgemeesters van grote steden (ook in Duitsland) zijn vaak nog schreeuwenden in de woestijn. Het ideaal van multi-level governance is in Europa nog ver weg!

Het gevolg van dit politiek-bestuurlijke fiasco is dat beleidsreacties op de vluchtelingencrisis vaak meer gebaseerd zijn op sprookjes en mythes dan op een realistische en soms pragmatische onderbouwing. Neem de mythe dat men deze crisis niet aan had zien komen; de oorlog in Syrië woedt al jaren en al in 2013 waren er drama’s, niet alleen nabij Lampedusa maar ook op de Italiaans-Franse grens. Men heeft het niet willen zien aankomen. Het last-minute sturen van bussen vol asielzoekers naar Oranje was vooral een bewijs van inadequate bestuurlijke voorbereiding, niet van overmacht. 

Of neem de mythe dat de vluchtelingen terug zullen keren. Het is een historische migratiewetmatigheid dat dit niet gebeurt (zeker gezien de situatie in de herkomstlanden). Wellicht weet men wel dat dit een mythe is, maar politieke angst en onwil blokkeren een adequate reactie. Daarmee lijkt de geschiedenis zich te herhalen; in de jaren '60/'70 van de vorige eeuw dacht men ook dat de gastarbeiders niet permanent zouden blijven. Wellicht dat we dan over 10 of 20 jaar weer een groot maatschappelijk debat over het falen van integratie hebben. Dan wil ik nu alvast opgetekend hebben dat dit vooral komt door inadequate responsiviteit van beleid; dan heb ik het wetenschappelijke bewijs voor mijn politiek-bestuurlijk fiasco hypothese!