Interview met Jeltien Kraaijeveld-Wouters

Jeltien Kraaijeveld-Wouters, antirevolutionaire domineesdochter met Friese 'wortels', die in 1977 in het Kabinet-Van Agt I de eerste staatssecretaris voor emancipatiezaken werd. Afkomstig uit de gereformeerde vrouwenorganisatie en enige tijd werkzaam in het onderwijs. In de ARP-Tweede Kamerfractie (1973-1977) woordvoerster onderwijs. Keerde na haar staatssecretariaat terug in de Kamer (1981-1988) en werd voorzitter van de commissie voor sociale zaken. Nadien acht jaar burgemeester van Hilversum en tevens acht jaar voorzitter van het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers. Zakelijke, pragmatische christendemocratische bestuurder, met vele functies met name op het gebied van maatschappelijk welzijn. 

Was de Tweede Kamer in uw tijd beter dan nu? Denk aan aandacht incidenten, stijl van het debat, organisatie, faciliteiten. 

In deze hectische tijd, met overweldigend veel informatie en sterke prikkels om de aandacht te trekken, met hypes die over elkaar heen tuimelen en het uitvergroten van incidenten, is het voor Tweede Kamerleden ingewikkelder dan vroeger vast te stellen waarop te reageren. Sommigen grijpen soms wel erg snel naar het politieke instrumentarium: het stellen van mondelinge of schriftelijke vragen of een spoeddebat aanvragen. Daardoor loop je kans dat deze instrumenten bot worden en hun waarde verliezen. Een voorbeeld daarvan: een spoeddebat, dat pas na 2 weken kon worden geagendeerd vanwege de lange lijst van aanvragen. Van belang is dat de Tweede Kamer zelf dit probleem aanpakt en de eigen regels wat strakker aantrekt - daarmee wordt het democratisch functioneren van de Kamer echt niet om zeep geholpen, maar eerder bevorderd.

Het functioneren van de Tweede Kamer toen en nu vertoont nog wel veel overeenkomsten. De verandering der tijden heeft echter - terecht - ook het functioneren van de Tweede Kamer beïnvloed; zowel van de Kamerleden als van de organisatie. De politieke stijl van het debat is er over het algemeen niet fraaier op geworden, maar daarom is deze nog niet slechter dan vroeger. De meer formele onderlinge bejegening zwakte in de jaren dat Kraaijeveld kamerlid was al enigszins af. Evenals in de samenleving is ook in de Tweede Kamer het taalgebruik verder gepopulariseerd. Begrenzing van negatieve uitschieters als zeer cru taalgebruik en beledigende of zeer kwetsende bejegening blijft handhaving verdienen, ook al zijn in de samenleving op dit punt al aardig wat grenzen verlegd.

Op zich is er wat dit betreft niet veel nieuws onder de zon – het functioneren van de huidige Tweede Kamer is herkenbaar voor vele oud-Tweede Kamerleden. Het gaat er daar vandaag wel wat heftiger aan toe en Kamerwerk heeft ook een groter bereik, mede door de vaak overdadige media-aandacht, die soms zelfs ‘peulenschillen’ oppakt en uitvergroot; en ook door het intensieve gebruik dat velen maken van de sociale media. Het functioneren van de Tweede Kamer was niet zozeer beter, maar anders.

Wat is naar uw oordeel de grootste verandering in vergelijking met de periode waarin u Kamerlid was? 

De groeiende invloed van de media op het politieke beleid. Dit startte met het Kamerbesluit, toe te staan televisieopnamen te maken bij elke vorm van politieke debat in de Tweede Kamer. Enkele jaren later traden ook de sociale media (twitter en facebook) de politieke arena binnen; nog onduidelijk is wat dit precies gaat betekenen.

Tijdens de beginperiode van Kraaijeveld als Kamerlid was er schrijvende en interviewende pers, met toegang tot de pers tribune. Interviews werden buiten het Kamergebouw of in een persstudio gehouden - eerst alleen radio, later ook tv. In later jaren werden televisieopnames bij plenaire debatten mogelijk. Na niet al te lange tijd werden ook televisieopnames in de Kamercommissies toegestaan. Dit had tot gevolg dat politieke compromissen gericht op gezamenlijke amendering of gezamenlijk moties meer in de wandelgangen werden afgetast of in een fractiekamer o.i.d. 

Hoe waren in uw tijd de contacten met de kiezers en de regering? Is dat naar uw oordeel anders dan nu?   

Kraaijeveld had als Tweede kamerlid altijd veel contacten met kiezers. De ARP-fractie ging een aantal keren per jaar op vrijdag naar een regio. Ook werden werkbezoeken afgelegd onder de titel 'Wij komen terug'. Kraaijeveld zelf nam deel aan veel spreekbeurten bij kiesverenigingen, vrouwenbonden, onderwijsbijeenkomsten en verkiezingsdebatten. Toch was het contact met de kiezers niet voor iedereen hetzelfde. Dit hing sterk af van de portefeuille van het Kamerlid, hun interesse en hun populariteit als spreker. Ondanks dat het lastig in te schatten is, zullen er tegenwoordig wel minder contacten via spreekbeurten van de Kamerleden zijn, maar meer per e-mail en andere communicatiemiddelen.

Het contact met andere Kamerleden bestond voornamelijk uit contact met bewindslieden in relatie tot behandeling van onderwerpen in de Kamer – vanwege voorgenomen amenderingen, voorgenomen stemgedrag d.d. (bijvoorbeeld de plaatsing van kruisraketten, waar Kraaijeveld tegen stemde).

Hoe waren de onderlinge verhoudingen? 

Tussen de diverse Kamerfracties waren de verhoudingen over het algemeen goed, al deed je met de een meer zaken dan met de andere. Ook de verhouding tussen Kamerleden van de diverse partijen onderling was over het algemeen goed. Zo ontstonden er wel eens vriendschappen of hartelijke banden tussen personen wanneer men met een delegatie naar het buitenland was geweest. Zo stelt Kraaijeveld dat ze tot vandaag aan toe nog enkele heel goede contacten heeft overgehouden van haar jaren in de Kamer.

Wat ziet u in de periode dat u in de Kamer zat als hoogtepunt en wat als dieptepunt?

Een hoogtepunt was de herziening van het hele pakket van sociale zekerheidswetten (in de jaren ’80) vanwege het aanbrengen van de gelijke behandeling van mannen en vrouwen en een aantal andere ingrijpende wijzigingen, waaronder de verlaging van de WAO van tachtig naar vijfenzeventig procent van het laatstverdiende loon. Helaas noodzakelijk, maar maatschappelijk en politiek een zeer omstreden voorstel. Verkiezingen stonden voor de deur - en dat betekende een heftige verkiezingsstrijd. Ondanks alle verzet en onrust in het land werkte de hele Tweede Kamer toch mee om te proberen het totale behandelingstraject van alle gewijzigde wetten op de laatste Kamerdagen voor de Verkiezingen in de Tweede Kamer af te ronden. Terwijl iedereen zich kon realiseren dat het totale pakket pas weken na de verkiezingen in de Eerste kamer zou kunnen worden behandeld, ging de Tweede Kamer er toch voor. Op de allerlaatste dag voor de Kamer afzwaaide voor de verkiezingen konden alle wetten met amendementen en moties in stemming worden gebracht. En zonder al te veel wijzigingen werden ze aangenomen. Ondanks alle politieke verschillen hebben alle fracties samen met extra veel inspanning deze grote en ingewikkelde klus op de valreep weten te klaren. Een geweldige prestatie van de hele Tweede Kamer. 

Een dieptepunt was de beëdiging van Janmaat tot lid van de Tweede Kamer. Er werd niet over overlegd, maar stilzwijgend werd er een cordon sanitair om hem heen getrokken. Kraaijeveld benadrukt dat ze hem als het kon zo veel mogelijk negeerde. Toch was het voor haar niet mogelijk iemand voor honderd procent te negeren, dit kon ze niet over haar hart verkrijgen.