Over Nee, tragedies en zoenoffers

Een overwinning voor het nee-kamp. En dat in een eigenlijk ondeugdelijk referendum. Een referendum waarin niet duidelijk was waarvoor men stemde met ja en niet waarvoor met nee. De nee-stem wordt door Tsipras nu uitgelegd als pro-Europa en pro zijn beleid. 

Een referendum dat officieel over het laatste bod van de eurogroep/EU ging maar tevens een stemming was over de positie van de Griekse premier. Een referendum dat ook liet zien hoe tot op het bot verdeeld de Griekse bevolking is. Natuurlijk kunnen er ultieme keuzes zijn waarover een bevolking zeer verdeeld is, maar moet een regering dan niet zoeken naar een bredere consensus vooral omdat de consequenties van beide keuzes zo ernstig zijn en zo bepalend? 

Was de keuze voor ja of voor nee, een rationele, of ingegeven door wanhoop of door boosheid. Voor of tegen de EU en de EMU? Voor of tegen Tsipras? Legitieme motieven uiteraard. Maar misschien was het zuiverder geweest als de vraagstelling meer eenduidig was geweest, bijvoorbeeld door te vragen of men instemt of niet met het door de regering gevoerde beleid in de onderhandelingen met de EU. Of door te vragen of men lid wil blijven van de EU en de EMU? Afin, dat is achteraf praten.

De uitkomst is nee. Ruim 61% van de stemmers stemde nee, bij een opkomst van 62%. Dat is meer dan 35% van de kiesgerechtigde Grieken. Zal dat nu betekenen dat de Grieken sterker of zwakker staan in de onderhandelingen met de EU of minder ellende tegemoet gaan? De 'nee', gevoegd bij het harde taalgebruik van Tsipras en Varoufakis, maken een gunstiger deal voor Griekenland er niet per definitie waarschijnlijker op. Het aftreden van Varoufakis is een zoenoffer, met het oogmerk de pil voor de EU in de uitslag van het referendum te verzachten, en een deal niet op zijn persoon te laten afspringen. En zoenoffers passen wel in echte tragedies!

Weegt deze Griekse uitspraak als daad van soevereiniteit nu zwaarder dan de wens van de schuldeisers die immers ook de belangen van hun kiezers behartigen? Het lastige is dat in veel Eurolanden eventuele nieuwe steun voor Griekenland langs de nationale parlementen moet, zo ook in Duitsland en Nederland. Uitspraken van die parlementen zijn ook democratische uitspraken. Maar wat nu als die tegen een verdere steun, of een versoepeling van de voorwaarden voor Griekenland zijn. Wiens soevereiniteit en democratie gaan dan voor? 

Uit de euro zetten is juridisch lastig, want de EMU voorziet daar niet in en koppelt EMU en EU aan elkaar. Een land kan uit de EU en dientengevolge uit de EMU, maar kan daartoe alleen zelf een aanvraag doen. Ook kan de EU stappen zetten tegen een land dat verdragsverplichtingen niet nakomt. Maar die mechanismen zien niet op de huidige casus.

Verder biedt het internationale recht mogelijkheden om verdragsrelaties te beëindigen als een land zijn verplichtingen niet nakomt. Zoals de criteria van stabiliteitspact of fiscal compact bij voorbeeld. Maar ook dat was al bekend, vandaar de noodsteun. Kortom, deze juridische wegen zijn lastig lijkt mij. 

Als de EMU een huwelijk was kon je waarschijnlijk wegens bekoelde liefde en verstoorde relaties wel een scheiding aanvragen, maar EU en EMU zijn nu eenmaal geregelde verdragsrelaties. De oplossing is dus een politieke, met mogelijk her en der zoeken naar creatieve juridische oplossingen. Maar het gaat toch echt om politieke wil aan beide kanten.

Wat zal de 'nee' nu betekenen voor het overeind houden van de Griekse banken? Dat zal op de korte termijn weer afhangen van de ECB en de vraag of de steun voor de Griekse banken wordt voortgezet. Zo nee, dan zal dat grote gevolgen hebben voor de Griekse economie en het dagelijkse leven. 

De 'nee' lijkt niet erg overtuigend als gebaar dat Griekenland bereid en in staat is de structurele defecten van de economie aan te pakken. Maar wie weet, misschien is Tsipras, gesterkt door het mandaat van het referendum en zijn eigen daardoor versterkte positie, bereid tot compromissen die een overeenstemming dichterbij brengen.

Griekse tragedies hadden de neiging toch nog slecht af te lopen, en ook de boodschap uit te dragen dat men zijn lot niet kan ontkomen. Vraag is alleen slecht voor wie of wat en welk lot?