Provinciale Staten verkiezingen of toch Eerste Kamer verkiezingen?

Aalt Willem Heringa, hoogleraar vergelijkend constitutioneel en administratief recht aan Universiteit Maastricht.

Hoe ziet een Amerikaans verkiezingsbiljet er uit voor Amerikaanse presidentsverkiezingen? Daarop staan, uiteraard, de namen van de presidentskandidaten, zodat de kiezer weet op wie te stemmen. Lange tijd was dat niet zo, maar stonden er op het verkiezingsbiljet de naam van de ‘elector’ voor het ‘electoral college’, dat na de verkiezingen bij meerderheid de president verkoos. Indirecte verkiezingen dus. Die electors en het electoral college bestaan nog wel en doen ook nog hun werk, maar de kiezer merkt daar niets van, want die stemt gewoon op de favoriete presidentskandidaat.

Provinciale verkiezingen

Nu gaan we op 18 maart naar de stembus. De campagnes die leiden naar die stembusgang gaan een beetje over Provinciale politiek, maar staan, laten we eerlijk zijn, hoofdzakelijk in het teken van de landelijke politiek. Want in mei stemmen de electors (de leden van Provinciale Staten) voor de Eerste Kamer. En de uitkomst daarvan zal, als er geen fouten worden gemaakt door de electors, evenredig zijn aan de samenstelling van Provinciale Staten. We stemmen dus indirect voor de Eerste Kamer. En gelet op de voor wetgeving noodzakelijke meerderheid in de Eerste Kamer is het relevant of in die Kamer een meerderheid kan worden gevonden, ook gedurende de tweede helft van het bestaan van Rutte 2, voor wetgeving van het kabinet Rutte2, al dan niet met steun van de loyale oppositie.

De campagne voor de Provinciale Staten verkiezingen is bij veel partijen dan ook een landelijke campagne, en gaat over kabinetsbeleid en de mogelijkheid kabinetsbeleid en dit kabinet af te stemmen. In die zin: Eerste Kamerverkiezingen. De Eerste Kamer heeft er zelfs een filmpje over gemaakt en die ter gelegenheid van de Provinciale Staten/Eerste Kamer verkiezingen op haar website gezet.

Eerste Kamerverkiezingen

Maar op wie stemmen we eigenlijk voor de Eerste Kamer; wie zijn de kandidaten en waar kunnen we een voorkeurstem uitbrengen als kiezer? Dat is in het stemhokje onbekend en niet mogelijk. En dat is gek! Nu politieke partijen campagne voeren op politieke leest geschoeid voor de Eerste Kamer verkiezingen, er mogelijk in resulterend dat de Eerste Kamer structureel de Tweede Kamer zou kunnen gaan blokkeren, is het wel erg raar dat we als kiezer niet voor die Eerste Kamer kunnen stemmen! Dat is grondwettelijk nu eenmaal zo geregeld, maar dat we niet eens kunnen zien in het stemhokje dat een stem op partij X leidt tot een stem op kandidaten A, B,C en andere voor de Eerste Kamer, is wel erg achterhaald.

ALS het zo is dat de partijen de Eerste Kamer (willen) gaan benutten als extra oppositiemoment dan is het op zijn minst sjiek als we als kiezers weten wie dat namens ons gaan doen. Dat staat los van de vraag of de Eerste Kamer zich die rol zou moeten gaan aanmeten. Maar wat is de legitimiteit van een indirect verkozen kamer ten opzichte van de Tweede Kamer? En die vraag klemt te meer nu we als kiezers niet de kans hebben provinciaal anders te stemmen dan voor de Eerste Kamer; we in het stemhokje niet de kieslijsten tot onze beschikking hebben, en niet de directe wetenschap hebben wat onze Provinciale Staten stem betekent voor de Eerste Kamer. Dat is niet meer van deze tijd.

In het stemhokje en in het stembureau zou dan ook een mededeling moeten hangen met de volgende inhoud:

Kiezers, bedenkt dat u vandaag stemt voor Provinciale Staten, maar dat uw stem tegelijkertijd een stem is voor de Eerste Kamer. Daarom hangen in de stemhokjes de kieslijsten voor de Eerste Kamer, zodat u weet wat uw stem voor Provinciale Staten landelijk voor betekenis heeft.