2014: het jaar van Juncker

‘Een ongekende en door niemand verwachte institutionele staatsgreep’. Zo noemt Jan Werts, correspondent van het Montesquieu Instituut in Brussel, de gang van zaken rond de benoeming van Jean-Claude Juncker als voorzitter van de Europese Commissie. ‘De Parlementsvoorzitter, de sociaaldemocraat Martin Schulz, ontfutselde samen met Jean-Claude Juncker van de Europese Volkspartij, de ‘koninklijke’ Europese Raad het in de verdragen in steen gehouwen voorrecht de voorzitter van de Commissie aan te wijzen. Daarmee werd het Europees Parlement de grote winnaar van 2014.’, aldus Werts. ’Jammer genoeg is dat het grote publiek ontgaan.’

Jean-Claude Juncker

‘Maar 2014 is zeker ook het jaar van Jean-Claude Juncker’, zo vervolgt Jan Werts zijn terugblik over 2014. ‘Wie had ooit gedacht dat deze eigenlijk uitgerangeerde Luxemburgse premier het nog zo ver zou schoppen?’ Werts memoreert dat de uitstekend Duits sprekende Juncker Merkel in Duitsland goed kon ondersteunen in haar campagne voor de Europese verkiezingen. ‘Dat maakte hem ook een goede 'spitzenkandidaat’ voor de EVP. Na  de ‘staatsgreep’ presenteerde Juncker met een totaal nieuwe en verfrissende aanpak zijn Commissie.

Wel vraagt Werts zich sterk af of Juncker de vijf jaar wel zal volmaken, gezien zijn leeftijd en leefwijze – Dijsselbloem refereerde daar al eerder aan. Ook zijn karakter – volgens Werts is Juncker stronteigenwijs en van huis uit geen manager zoals zijn voorganger Barroso – staat in fel contrast met de juist verbindende rol die een voorzitter van de Commissie moet spelen.

Frans Timmermans

Jan Werts ziet Frans Timmermans dan als Junckers opvolger. ‘Dat is natuurlijk wel koffiedik kijken maar al met al is Timmermans toch de eerste vice-voorzitter. Daarnaast doet hij het goed, staat zowel in binnen- als buitenland goed bekend en is hij een sociaaldemocraat. Het wordt wel weer eens tijd dat een sociaaldemocraat Commissievoorzitter wordt: Delors, in 1995 vertrokken, was de laatste. Wat ook een rol zou kunnen spelen is dat van de zes oorspronkelijke lidstaten Nederland nog nooit een volwaardig voorzitter heeft geleverd – Mansholt was slechts invaller – en Luxemburg bijvoorbeeld al drie keer’.

Sprekend over Timmermans komt ook de samenstelling en portefeuilleverdeling in de Commissie aan de orde. Werts vraagt zich af of je wel over A- en B-commissarissen mag praten en of de A-commissarissen echt meer invloed zullen krijgen. Volgens de verdragstekst zijn de commissarissen gelijk. In de praktijk hebben de grote landen - met invloed - belangrijke en zware posten (de B-leden) die moeten rapporteren aan de A-commissarissen, allemaal uit kleine landjes. Als voorbeeld noemt Werts de Fransman Moscovici die als B-commissaris de belangrijke post economische en financiële zaken in portefeuille heeft.

Donald Tusk

Dan is natuurlijk ook de Poolse Donald Tusk aangetreden als opvolger van de succesvolle Belg Herman Van Rompuy als voorzitter van de Europese Raad. Werts: ‘Van Rompuy zei zelf altijd dat hij zijn eigen mening voor zich hield. Hij ging voluit voor het compromis in de Raad van regeringsleiders. Insiders verwachten dat Tusk zich meer politiek wil profileren.’ Maar Werts vraagt zich wel af of kanselier Merkel en president Hollande hem daartoe de ruimte geven. Duitsland en Frankrijk koken traditioneel de besluitvorming in de Europese Raad voor. ‘Berlijn, laat staan Parijs, zit niet te wachten op een ‘President van Europa’, zoals de Polen Tusk al trots noemen’, aldus Jan Werts.   

Plannen en plannen…

’Van de grootse plannen die de toenmalige Europese Commissie eind 2013 nog voor 2014 presenteerde is niets terecht gekomen. Alleen de Bankenunie heeft de Commissie netjes afgerond, ‘ aldus Jan Werts. ‘Maar er is geen uniforme telecommarkt, er is geen handelsovereenkomst met de Verenigde Staten en er is geen Europees openbaar ministerie, om maar enkele dingen te noemen’. Werts vervolgt: ‘De verkiezingen en de benoemingen van de nieuwe Europese hoofdpersonen hebben een duidelijke remmende werking gehad.’

Wat staat ons te wachten in 2015? Werts: ‘Juncker krijgt het heel zwaar. Hij moet de kloof tussen Europa en de burger zien te dichten. Zal hem dat lukken? Dan: hoe gaat Europa met Rusland om? Poetin zal het oprukken van Europa in de traditionele Russische achtertuin niet tolereren. Ook dreigt weer een nieuwe eurocrisis door zorgenkindjes Frankrijk, Italië en toch ook weer Griekenland. De stagnerende economie moet weer op gang worden gebracht: lukt het Juncker overeenstemming te bereiken over zijn mammoetinvesteringsplan met Parlement, Raad en niet te vergeten de ECB? Voorwaar een niet eenvoudige klus en volgens Werts de grootste uitdaging voor komend jaar. Tenslotte noemt Werts nog als pijnpunt het Verenigd Koninkrijk. Lukt het Juncker de Britten binnen te houden?

De besluitenmachine, bestaande uit de Raad van Ministers samen met het Europees Parlement, die in 2014 stagneerde zal weer volop op gang komen. Van belang is wel dat Commissievoorzitter Juncker heeft aangekondigd zéér terughoudend te zijn met nieuwe wetsvoorstellen en tegelijk tientallen Europese wetten wil schrappen teneinde de regeldruk van Brussel wat te verminderen. ‘Die operatie zal de politieke discussie in 2015 sterk beïnvloeden,’ verwacht Werts.

Dit interview verscheen in het decembernummer van de Hofvijver.