Frans Timmermans als vice-voorzitter van de Commissie

Woensdag werd de verdeling van de posten voor de nieuwe Commissie bekend gemaakt. In ieder geval kan niet gezegd worden dat de Commissie niet uit zwaargewichten bestaat, minder dan negen vrouwen omvat of dat de vorming ervan eindeloos heeft geduurd. Het wachten is uiteraard nog op de hoorzittingen in en door het Europees Parlement met de kandidaat-leden van de Commissie. 

Structuur van de Commissie

Wat in het bijzonder opvalt is de rol die de vicepresidenten krijgen in de nieuwe Commissiestructuur. Er zijn zeven vicevoorzitters. Volgens de verdragsregels is de Hoge Vertegenwoordiger Buitenland er één van: Federica Mogherini. Frans Timmermans wordt de eerste vicevoorzitter. Iedere vicevoorzitter heeft een beleidsgebied: de Commissie is als het ware in zes sectoren verdeeld: A New Boost for Jobs, Growth and Investment;  A Connected Digital Single Market; A Resilient Energy Union with a Forward-Looking Climate Change Policy; A Deeper and Fairer Economic and Monetary Union; Budget and Human Resources; Better Regulation, Inter-institutional Relations, the Rule of Law, the Charter of Fundamental Rights.

Hoe wordt het vicevoorzitterschap nu verder ingeregeld? Vicevoorzitters lijken geen supercommissarissen te worden met toezicht over de andere commissarissen. Zij coördineren, stimuleren en zijn teamleiders. Maar dat is dan kennelijk leiderschap zonder bevoegdheden. Wel krijgen zij van Juncker toegang tot de directoraten-generaal (“de ministeries”) van de commissarissen. Daarnaast krijgt de eerste vicevoorzitter Frans Timmermans ook nog de bevoegdheid om elk wetgevend initiatief van de Commissie tegen te houden. Dat is in theorie een vergaande bevoegdheid, maar of de praktijk de uitoefening daarvan toelaat zal ervan afhangen.

Functie van Timmermans

Timmermans bevoegdheid hangt samen met zijn portefeuille: betere regulering; inter-institutionele relaties; rechtsstaat; handvest van de fundamentele rechten. Dat betekent dat de kwaliteit van rechtsregels, de kwaliteit van de rechtsstaat in de lidstaten (het dossier Hongarije), de discussie aangezwengeld door Cameron over minder EU en het subsidiariteitsbeginsel op zijn bordje komen tezamen met de relaties met onder andere de Raad van Ministers en het Europees Parlement. Dit is vooral ook van belang in de context van het tot stand brengen van Europese regels. Zijn portefeuille is kort gezegd die van wetgeving en wetgevingskwaliteit.

Dat zijn geen eenvoudige dossiers omdat er altijd raakvlakken zullen zijn met de portefeuilles van andere commissarissen. Ook hangt het helemaal van Juncker af welke vrijheid Timmermans in dat geval zal hebben. Het kunnen tegenhouden van wetgevende initiatieven van collegae lijkt een zwaar wapen; tevens is het niet eenvoudig. De uitzonderingspositie van Groot-Brittannië met de daarbij vergezeld gaande onderhandelingen met Cameron is een dossier waar ook de voorzitter van de Commissie (Juncker), de voorzitter van de Raad (Tusk), en vooral ook de (andere) lidstaten en individuele commissarissen mee te maken zullen hebben.

Het is dan ook een spin in het web functie, met dankzij de subsidiariteitstoets ook een relatie tot nationale parlementen en de gele en oranje kaart procedure. Niet onbelangrijk, maar veel hangt af van de door Timmermans zelf gecreëerde speelruimte, de hem gegeven ruimte door Juncker, en het overige inter-institutionele spel binnen de EU. Ook zal een rol spelen hoe effectief de vicevoorzitters toegang krijgen tot de directoraten-generaals. Daarvoor zullen veel diplomatieke gaven vereist zijn.

Zwaar of licht?

Is het nu een zware of een lichte functie? Nederland ging toch voor een zware post! Zoals aangegeven kan het vele kanten op. Het eerste vicevoorzitterschap is potentieel niet onbelangrijk en kan prestigieus zijn, maar veel zal afhangen van Juncker en van de leden van de Commissie. Het reguleringsvraagstuk is, omdat de EU ook veel doet zonder formele regels te stellen, vooral en met name van belang door de discussie over de omvang van EU regels en regelgebieden. En dus vooral van belang in de context van de discussie met het Verenigd Koninkrijk (met of zonder Schotland). Een prestigieuze functie met een afbreukrisico dus. Een grote uitdaging dus. Over vijf jaren kunnen we evalueren wat de nieuwe structuur van de Commissie en deze functie (en functionaris) tot stand hebben gebracht.