Laat Nederlands parlement voorbeeld nemen aan Europees Parlement

Eduard Slootweg, Hoofd Bureau Europees Parlement in Nederland, constateert een ontwikkeling van ongeschreven Europees staatsrecht door het Europees Parlement. Hij stelt voor dat Tweede en Eerste Kamer daar een voorbeeld aan nemen door de op die manier gecreëerde mogelijkheid kandidaat-bewindslieden via een hoorzitting aan de tand te voelen en op grond daarvan eventueel als bewindspersoon te weigeren.

In De Hofvijver nr. 42 van 19 mei jl. voorspelde ik, in de aanloop van de Europese verkiezingen, een hete zomer omdat het Europees Parlement tegen de wil van de lidstaten in, nieuw staatsrecht wilde schrijven. De uitslag van de verkiezingen voor het Europees Parlement zouden bepalend moeten zijn voor de keuze van de Commissievoorzitter. Ik had ongelijk. Weliswaar is het nieuwe - ongeschreven - staatsrecht er wel degelijk gekomen, maar de lidstaten hebben zich meteen gewonnen gegeven en de kwestie heeft niet tot een institutioneel conflict geleid. Geen hete zomer dus.

Mogelijk komt er wel een hete herfst want er bestaat nog veel onenigheid tussen de lidstaten over de verdeling van andere posten dan de Commissievoorzitter, zoals de Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en de Voorzitter van de Europese Raad. Op 30 augustus proberen de regeringsleiders het nog een keer. Is het een idee om dat ook maar af te laten hangen van de uitslag van de Europese verkiezingen? Dan gaat het snel, transparant en met rechtstreekse invloed van de kiezers.

Formatie Europese Commissie

Op dit moment is de nieuwe Commissievoorzitter bezig om in samenspraak met de lidstaten zijn Commissie samen te stellen. Zijn rol is vergelijkbaar met die van een formateur. Hij kiest de kandidaten, uit iedere lidstaat één, uiteraard met instemming van de betreffende lidstaat. Vervolgens start een proces dat wij in Nederland niet kennen. De kandidaat-commissarissen moeten verschijnen voor het Europees Parlement in hoorzittingen. Deze zullen in september/oktober plaatsvinden, waarna de vertrouwensstemming volgt.　

Ondanks het feit dat volgens de Verdragen het Europees Parlement enkel de hele Commissie en niet individuele kandidaten kan weigeren heeft het Europees Parlement al twee keer (in 2004 en in 2009) een individuele kandidaat te licht bevonden die dan ook prompt door de Commissievoorzitter - in samenspraak met de betreffende lidstaat - een vervanger kreeg die na een nieuwe hoorzitting wèl werd goedgekeurd. Het betrof in 2004 de Italiaan Buttiglione die vervangen werd door Frattini en in 2009 de Bulgaarse Jeleva die werd vervangen door Georgieva. Dus ook hier heeft het Europees Parlement nieuw ongeschreven staatsrecht geïnitieerd.

Nederlandse kabinetsformatie

Op het terrein van de "kabinetsformatie" heeft overigens het Europees Parlement in haar relatief korte bestaansgeschiedenis een bijzonder snelle ontwikkeling doorgemaakt, zeker in vergelijking met onze eigen bijna 200 jarige Tweede Kamer. In Nederland worden geen hoorzittingen gehouden en de Kamer kan alleen een reeds benoemd bewindspersoon naar huis sturen. Het is nog nooit voorgekomen dat de Kamer heeft belet dat iemand minister of staatssecretaris werd.　

Door het ontbreken van zo'n hoorzitting kon de Kamer niet voorkomen dat Philomena Bijlhout in de parlementaire geschiedenis aan kop staat als kortst zittend bewindspersoon - een middag - vanwege het opduiken van een foto in legeruniform naast Bouterse. Uit het wat verdere verleden kennen we de zaak Charles Schwietert - staatssecretaris voor drie dagen - die ten onrechte drs. voor zijn naam had gezet en Roel in t Veld - tien dagen staatssecretaris - die vanwege bijbanen het veld moest ruimen.

Openbaarheid

In Nederland vindt de kabinetsformatie nog steeds plaats in het schemerdonker van achterkamertjes en AIVD onderzoeken naar antecedenten etc. Dit kon niet voorkomen dat enkele uren na Mw. Bijlhouts beëdiging de gewraakte foto opdook bij RTL. Met een parlementaire hoorzitting was die foto voor de beëdiging waarschijnlijk wel boven water gekomen. Natuurlijk is er een debat in de Kamer met het nieuwe kabinet naar aanleiding van de regeringsverklaring, maar dan is het kabinet al wel in functie.　

De Tweede Kamer heeft al eerder werkwijzen ingevoerd die lijken op die van het Europees Parlement, zoals het benoemen van rapporteurs die namens het hele Parlement opereren. Het organiseren van hoorzittingen met kandidaat-bewindspersonen voor de beëdiging door de Koning door één van beide Kamers of gezamenlijk zou hierop een mooi vervolg kunnen zijn. Het betrekken van de Eerste Kamer bij de vorming van het kabinet vergroot het politieke mandaat van het nieuwe kabinet met name als de coalitiemeerderheid niet in beide Kamers aanwezig is. En tot slot wordt op die manier ook het staatshoofd beter beschermd tegen politieke blunders van een formateur en vormt de beëdiging van het kabinet ook werkelijk het definitieve sluitstuk op de formatie.