EU en soevereiniteit

Aalt Willem Heringa, hoogleraar vergelijkend constitutioneel en administratief recht en verbonden aan Maastricht University

Dit jaar zijn er weer verkiezingen voor het Europees Parlement. Van groot belang omdat het EP inmiddels verreikende bevoegdheden heeft bij Europese wetgeving, het goedkeuren van verdragen en op de samenstelling van de Commissie. Meer dan best belangrijk.

Sinds de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon nog maar enkele jaren geleden, de financiële en economische crisis en de maatregelen in dat verband, is de vraag uiteraard legitiem of we op de goede weg zijn. Hebben we de Euro goed genoeg vormgegeven, hebben we de bevoegdhedenverdeling tussen EU en lidstaten juist geregeld, is de crisis goed aangepakt en zijn de juiste maatregelen getroffen om herhaling te voorkomen, is daartoe de nieuwe bankenunie voldoende geëquipeerd, hebben we de democratische legitimiteit voldoende geborgd, evenzovele vragen die een discussie waard zijn.

Ook zouden we het perspectief kunnen omdraaien: hoe was de situatie in Europa geweest zonder de huidige EU? Ik denk niet dat we dan een zelfde niveau van welvaart hadden gehad respectievelijk de crisis even zeer hadden doorstaan.

Het lijkt wel of het EU debat zich op twee sporen afspeelt. Het ene spoor (de EU sceptici) betoogt dat we te veel soevereiniteit kwijt zijn geraakt en dat onze nationale identiteit is afgepakt; het andere spoor (de voorstanders van Europese eenwording) betogen dat de EU noodzakelijk is in de huidige wereld constellatie en ons welvaart oplevert en ook heeft geleverd. Beide sporen ontmoeten elkaar niet. Het is namelijk een discussie van emotie (soevereiniteit) tegenover ratio. Dat maakt de discussies zo lastig.

Soevereiniteit is uiteraard ook een juridisch begrip, en in dat opzicht is de bouw van de EU gedaan op grond van de soevereine wil van de lidstaten. Die hebben besloten tot het Verdrag van Lissabon en die besluiten in de Raad tot voorstellen voor nieuwe wetgeving. En wat meldt de krant op donderdag 2 januari 2014, na de eindejaars ervaringen met gevaarlijk vuurwerk?  Juist: de wens tot aanpassing van Europese regels.

De Britse premier David Cameron heeft begin 2013 de discussie aangezwengeld over de (meer)waarde van de EU; in die discussie in het VK worden uitgebreide studies gedaan en inspraakrondes verricht over de impact en waarde van de EU (voor het VK). Naast alle symboliek over natie en soevereiniteit vindt er een diepgaand debat plaats met een analyse van de pro’s en con’s.

Linksom of rechtsom, voor zover er ooit een echte nationale soevereiniteit in juridische en feitelijke zin is geweest, zonder de EU zou Nederland niet meer zeggenschap en invloed hebben op datgene dat ons wel beïnvloedt. Soevereiniteit in een groter verband dat ook onze vrijheid en welvaart waarborgt is mij veel waard, meer dan soevereiniteit (en welke dan?), zonder inbedding in een vreedzame Europese samenwerking gericht op welvaart, rechtsstaat en vrijheid.

Deze bijdrage, verscheen in 'De Hofvijver' nr. 38 d.d. 27 januari 2014,  verscheen in een verkorte versie in het Financieel Dagblad van 10 januari 2014.