De foute casting van Europa als ‘eliteproject’

Toen het Montesquieu Instituut me onlangs vroeg of ik iets wilde schrijven over de vraag of Europa een Elite Project is heb ik sterk geaarzeld. Want eerlijk gezegd vind ik het een kansloze vraag.  Natuurlijk: ik snap wat er gewenst wordt. We zouden weer eens flink kunnen uithalen naar Brusselse technocraten die niet zouden snappen hoe de wereld draait. Of de kachel kunnen aanmaken met politici in Brussel die nog erger dan hun nationale soortgenoten slechts hun zakken zouden vullen.

Maar ik heb me jaren verzet tegen dat reductionistische ‘Europa als Project’ jargon. Wanneer is dat toch begonnen? Dat Europa ontwikkelingen werden gereduceerd tot een ‘project’? Of erger nog: werden ‘gecast’ als iets van louter ‘elites’? We zijn ergens in de afgelopen jaren met elkaar over Europa gaan praten als in een holle buis: elkaar als kip-zonder-kop gaan napraten in een taal die geen recht doet aan wat Europa is en een enorme verschraling aanbrengt in de beschrijvingen van wat zich allemaal afspeelt in dit deel van de wereld. Die projecttaal doet meer kwaad dan goed. Ze reduceert Europa tot Brusselse instituties. Ze is weinig vitaal, brengt geen aansprekende verhalen voort, laat staan mobiliserende visies om er met elkaar iets van te maken.

Terwijl die verhalen er volop zijn. Een voorbeeld. Afgelopen maand overleed Bob Molenaar op 90-jarige leeftijd. In Den Haag geen onbekende. Hij was jarenlang actief lokaal, werkte voor de VNG, maar was daarnaast ook heel erg betrokken bij Europa. Dat kwam door zijn activiteiten in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog en zijn diepe overtuiging dat die periode zich niet meer mocht herhalen. Als jonge man stortte hij zich na de oorlog in allerlei bewegingen die probeerden de grote gaten die tussen mensen in Europa waren geslagen te helpen dichten. Hij deed dat als lokaal activist en politiek betrokkene, als journalist, als verenigingsmens en als vertegenwoordiger van de socialistische jongerenorganisatie. Hij werd door zijn gestage interesse in die verbanden ook vaak gevraagd om clubs te leiden. Een verwoed amateurfotograaf die in woord en beeld er iets van probeerde te maken. Elite? Project? Nou nee, die begrippen doen totaal geen recht aan dit soort inzet. En als Bob Molenaar zijn er talloze anderen.

Een tweede voorbeeld. Er is een toenemend aantal jongeren die op allerlei manieren samenwerken met generatiegenoten over de Europese grenzen. Vrolijk, speels, gemotiveerd, zonder ideologisch gedram. Die jongeren treffen elkaar, wisselen ervaringen uit op allerlei terreinen, maken zich druk over zaken als de toenemende werkeloosheid. Ze proberen lokale oplossingen te zoeken voor deze gedeelde uitdagingen. Elite? Project? Nou nee, wel mensen met veel energie en nieuwe visies op een betere toekomst.

Een laatste voorbeeld. Er zijn mensen die proberen aan Europese werkelijkheden bij te dragen. In duizenden verbanden. Zoals de netwerken van mensen die aan nieuwe stille armoede iets willen doen. Europese netwerken van gemotiveerde burgers die niet accepteren dat ongelijkheden toenemen en op allerlei manieren elkaar opzoeken om de strijd aan te binden met de structurele oorzaken van uitsluiting. Elite? Project? Nou nee, wel gewoon mensen die denken dat Europa de juiste schaal is waarop ze effect kunnen hebben.  

Kort en goed: we kunnen blijven steken in wat Rutger Wolfson onlangs ‘het Brusselgevoel’ noemde, en dan kommer en kwel roepen. Maar wie blijft doorzeuren over Europa als Elite Project ontneemt zichzelf het zicht op de vele nieuwe verhalen en allianties die nu volop in de maak zijn. Overal in Europa. Let’s reclaim that Europe. Energiek Europa. Ons Europa.

Onder het motto RECLAIM EUROPE wordt de komende weken een internationale beweging gelanceerd van burgers die genoeg hebben van het gezeur, het heft weer in eigen hand willen nemen en  praktische visies willen inbrengen op de  toekomst van Europa, meer info volgt op www.europesebeweging.nl, bij belangstelling, mail ebn@clingendael.nl)