N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
'We rule this country'
Bij het sluiten van het begrotingsakkoord stond Pechtold in de schijnwerpers. De D66-leider had zijn partij vakkundig in het centrum van de politieke macht gepositioneerd. Verschillende kranten noemde de partij van Pechtold het nieuwe CDA. Zoals een Christen-democratisch Kamerlid, Joost van Iersel, in de jaren '80 zonder schroom kon zeggen: 'we rule this country', zo zou D66 ook kunnen, toch?
De dominante positie van het CDA kwam vanwege de constante electorale steun van de partij en zijn onvermijdelijke plaats in het politieke speelveld. D66 heeft geen groot electoraat, geen centrale positie en dus ook geen mateloze macht.
We vergeten wel eens dat Nederland ooit gold als één van de meest stabiele electorale democratieën: uitslagenavonden waren saai omdat er in Nederland nauwelijks iets veranderde. Dat het CDA ongeveer een derde van de stemmen zou halen dat stond tussen 1977 en 1993 wel ongeveer vast. Het CDA putte haar politieke kracht mede uit haar numerieke dominantie. De VVD, de andere centrum-rechtse partij was altijd kleiner.
Maar dat was niet alles, alhoewel de sociaaldemocraten op belangrijke momenten net even kleiner was dan het CDA, was dat niet de reden waarom het CDA dominanter was dan de PvdA. Het CDA was zo dominant omdat zij een onvermijdelijke positie had. Aan de linkerkant van het CDA stonden de PvdA, D66 en wat klein links, goed voor maximaal 45% van de stemmen en aan de rechterkant de VVD en wat klein rechts (die samen lastig boven de 25% uitkwamen). Hiermee was het CDA de centrale speler in het politieke spel. Boog het CDA naar links, dan kon zijn een centrumlinkse coalitie vormen met de PvdA. Boog het CDA naar rechts, dan kon zijn een coalitie vormen met de VVD. Een klein afwijking naar rechts, overigens, heeft het CDA altijd wel gehad.
Vergelijk dit met de situatie anno 2013. In de peilingen is het politieke landschap genivilleerd. Geen partij komt in de buurt van de 30% waarop het CDA altijd kon rekenen. Pechtold en zijn partijgenoten bezetten nu twaalf zetels in de Tweede Kamer, alles behalve dominant. De peilingen beloven wel een verbetering voor de partij maar geen landslide overwinning.
Rest de onvermijdelijke positie. Daarvan is ook geen sprake. De steun van D66 alleen was niet genoeg voor een meerderheid in de Eerste Kamer; de coalitie had ook de ChristenUnie en de SGP nodig. Tijdens het proces lag de bal niet voortdurend bij Pechtold. Slob nam bijvoorbeeld het initiatief voor een overleg met de constructieve oppositie in Zwolle.
Maar D66 heeft toch met het begrotingsakkoord haar stempel weten te drukken op het kabinetsbeleid? Dat is maar zeer ten dele waar. Van de ambities voor belastingvergroening bleven wat kleine maatregelen staan zoals een hogere drinkwaterbelasting; van de hervormingsagenda van D66 bleef een versnelde invoering van de ontslagrechtsversoepeling over; en van grote investeringen in onderwijs is ook geen sprake. Op een begroting van miljarden wist D66 samen met ChristenUnie en SGP aan enkele miljoenen te verschuiven.
Maar de quote van CDA-Kamerlid Joost van Iersel 'We rule this country' is apocrief. Hij zei 'We just run this country'. Hij bedoelde: de Christen-democraten streefden niet naar maatschappijhervormingen maar probeerden ervoor te zorgen dat de overheid bleef draaien. Als je het nieuwe CDA in die zin opvat, dat D66 net als het CDA gespeend is van inhoudelijke ambities en gewoon wil dat de treinen op tijd blijven rijden. Ja, dan is D66 het nieuwe CDA.
Deze column verscheen in De Hofvijver nr. 35 dd. 28 oktober 2013.