Een kat met negen levens. De politieke carrière van Jan Nagel.

Vanwege de val van Henk Krol en de voortdurende onrust in 50Plus is hij weer in het nieuws: Jan Nagel. Nagel's politieke carrière toont een uitzonderlijk overlevingsvermogen.

Jan Nagel komt uit de sociaaldemocratische politieke familie: hij was redacteur bij de socialistische VARA, bedacht het populaire programma In de Rooie Haan en voorzitter van een NVV-bond voor omroeppersoneel. Nagel was tegelijkertijd actief in de PvdA: vanaf 1965 zat hij in het partijbestuur. Daar verzette hij zich tegen het regenteske optreden van sociaaldemocratische voormannen van de vorige generatie. Hij sloot zich aan bij Nieuw Links. Nieuw Links was een verjongingsbeweging in de PvdA. In 1977 maakte Nagel de overstap van het partijbestuur naar de Eerste Kamer. Hij bleef dat zes jaar. Hij stelde zich onafhankelijk op en stemde vaak met een minderheid van zijn fractie tegen wetsvoorstellen. Bij de VARA bedacht hij het programma De Kloof, waar hij de relatie tussen burger en politiek in kaart bracht. De relatie tussen Nagel en zijn collega's bij de VARA was lastig: hij kwam in conflict met VARA-voorzitters André Kloos en Marcel van Dam.

Begin jaren '90 was hij nog actief in de PvdA. Er was veel onvrede over de koers van de partij, die onder Kok een hardvochtig bezuinigingsbeleid voerde. Samen met oud-Nieuw Linkser André van der Louw zocht Nagel naar een manier om de achterban en de partijtop bij elkaar te brengen. De partijleiding zag dit als een coup. Nagel was daarmee politiek uitgerangeerd in de PvdA.

In 1993 richtte Nagel Leefbaar Hilversum op. De partij boekt in de jaren '90 grote successen en zo wordt Nagel het gezicht van een nieuwe politieke stroming die zich verzette tegen de arrogantie van ambitieuze bestuurders, die geen oog hadden voor de leefbaarheid van de stad. Nagel moest wel er zijn PvdA-lidmaatschap voor inleveren. In 1998 had Leefbaar Hilversum één derde van de raadszetels in Hilversum. In 1999 bundelen deze lokale leefbaarheidspartijen zich in Leefbaar Nederland. Nagel werd voorzitter. De partij kwam eerst in een electorale stroomversnelling maar even later evenzeer in zwaar water als Pim Fortuyn aantrad en aftrad als lijsttrekker.

Leefbaar Nederland koos crime fighter Fred Teeven tot lijsttrekker. Leefbaar Nederland haalde twee zetels en ging vervolgens ten onder aan interne conflicten: de afwezigheid van een bindende leider, van een gedeelde ideologie of van een gemeenschappelijke partijcultuur brak de partij op.

Nagel, die raadslid in Hilversum bleef, liet zijn idee van een politieke partij die stem kan geven aan de onvrede van mensen, niet varen. In 2005 experimenteerde hij met een populistische middenpartij rondom om misdaadjournalist Peter R. de Vries, de Partij voor Rechtvaardigheid, Daadkracht en Vooruitgang. De partij zou alleen maar doorgang vinden als 41% van de leden van het opiniepanel van Maurice de Hond het een goed idee zou vinden. Dat percentage werd niet gehaald. In 2009 volgde er een nieuw experiment, de Onafhankelijke Ouderen en Kinderunie (OokU), een ouderenpartij. Formeel was dit een rechtsopvolger van de PRDV. OokU werd op haar beurt omgevormd tot 50Plus. Deze partij raakte een sentiment onder ouderen die vanwege bezuinigingen (zoals de verhoging van de AOW-leeftijd) zich in hun financiële zekerheid gepakt voelen.

In 2011 deed de partij mee aan de provinciale statenverkiezingen. In Noord-Brabant was oud-VVD'er en oud-homojournalist Henk Krol lijsttrekker. Veel andere 50Plus'ers waren afkomstig uit andere middenpartijen: CDA, PvdA en VVD. Ze wonnen genoeg zetels voor één senaatszetel. Via een slimme samenwerking met een aantal lokale partijen werden het er twee. Toen ontstonden de conflicten: Nagel raakte snel gebrouilleerd met zijn collega-50Plus senator De Lange. Ook binnen 50Plus ontstonden er conflicten oud-PPR staatssecretaris (en politiek zwerver) Michel van Hulten verliet al snel de partij over de politieke koers. In 2012 won Krol twee zetels. Na de vorming van het kabinet schoot de partij in de peilingen omhoog.

In 2013 ontstonden er conflicten. Hoofdvraag was of de partij zou deelnemen aan gemeenteraadsverkiezingen. Nagel, die veel banden heeft met lokale partijen zag daar weinig in. Andere 50Plus leden wilden dit wel: politieke zwerver Dick Schouw (ex-VVD, ex-Piraat, ex-DS70, ex-Trots) wil met lokale OPA's aan de slag. Dit leidde tot een conflict. Parallel daaraan werd de positie van Krol vorige maand onhoudbaar vanwege het niet-betalen van pensioenpremies.

Nagels prioriteiten

Er zijn drie thema's die voortdurend terugkomen in het politieke leven van Nagel. Het eerste thema is zijn anti-autoritaire houding. Hij verzet zich tegen paternalisme: 'een houding van stil maar we weten wel wat goed voor u is', aldus Nagel in een interview in 1999. Die houding tekende hem als Nieuw Linkser die zich verzette tegen de regenteske sociaaldemocraten, als VARA-journalist die de burger een stem wou geven, maar ook als oprichter van lokale en landelijke protestpartijen. Nagel behoorde nooit tot de inner circle van de Nederlandse politiek maar was voortdurend de outsider die stem vergeten groepen wou vertegenwoordigen.

De tweede hoofdlijn is ruzie. Nagel is eigenzinnig en strategisch. Hij wordt wel de 'Raspoetin van Hiversum' genoemd. Bij de VARA, de PvdA, Leefbaar Nederland en 50Plus waren er in de tijd dat Nagel er zat conflicten. Soms vanwege Nagel maar vaak ook buiten hem om. Politiek is voor Nagel, een getalenteerd schaker een spel van confrontatie. Een spel dat je speelt om te winnen.

Het derde thema is het politieke overlevingsinstinct van Nagel. In die zin lijkt het ook op Raspoetin die volgens de overlevering verschillende moordaanslagen overleefde. Als hij bij de PvdA definitief aan de zijkant geschoven is, vindt hij zichzelf opnieuw uit: de oud-senator en -partijbestuurder gaat als outsider de strijd voor de gemeenteraad van Hilversum aan. Daar blijft hij twaalf jaar lid van. Als Fortuyn hem Leefbaar Nederland uit zijn handen dreigt te slaan komt er een nieuwe lijsttrekker. Vlak na de uiteindelijke ondergang van Leefbaar Nederland in 2006 werkt hij zes jaar aan een nieuwe protestpartij van het midden. Die dreigt het tot twee keer toe niet te redden, maar Nagel geeft zich niet gewonnen: hij geeft nooit op.

Daarom is het niet verbazend dat ondanks de onrust in 50Plus vorige maand het nieuws kwam dat de populaire Toine Manders lijsttrekker voor 50Plus in Europa gaat worden. Schaker Nagel is al weer bezig met de volgende zet.

Dit artikel verscheen in De Hofvijver nr. 35 dd. 28 oktober 2013.