Wat niet in de troonrede staat

Aalt Willem Heringa, hoogleraar vergelijkend constitutioneel en administratief recht Maastricht University

De EU en voorgangers (EEG en EG) hebben Europa pais en vree gebracht, of, zoals anderen zouden zeggen, sinds het ontstaan van de EEG is er geen oorlog meer geweest op het steeds groter wordende grondgebied van EEG, en later EG en EU. Binnen de EU is het tussen de lidstaten en tussen de lidstaten en de EU natuurlijk niet altijd pais en vree. Er zijn meningsverschillen en er zijn tegenstrijdige wensen en koersverschillen. Niet echt wapengekletter, maar discussies over de bevoegdheden van de EU - de begin 2013 toespraak van Cameron, en de Nederlandse notitie over hetzelfde onderwerp - of de door Asscher aangezwengelde discussie over de open grenzen, ook voor Roemeense en Bulgaarse werknemers. Het is natuurlijk niet aardig als Eurocommissaris Kroes hem dan Hansje Brinker noemt, maar het verbaast mij ook wel eens dat lidstaten in Brussel klagen over de gevolgen van EU-maatregelen, terwijl die al jaren bestaan en bekend zijn, en de gevolgen van dat beleid, de open grenzen, onverdeeld niet alleen gunstig zijn en maar dat ook zijn geweest voor die lidstaten. Inderdaad, voordelen zonder nadelen zijn er weinig, ook hier. En die incidentele nadelen moeten inderdaad aangepakt, gezamenlijk in de EU, maar ook en vooral nationaal. Dit thema ontbreekt nu echter in de Troonrede.

Gelukkig laat de meest recente Eurobarometer zien dat de meerderheid van de Nederlanders gunstig over de EU denkt en over de plaats die Nederland daar inneemt. Daaraan zal ook bijdragen dat, ondanks veel plussen en minnen, de EU de afgelopen jaren in de crisis veel heeft gedaan om de impact daarvan tegen te gaan en brandhaarden te bestrijden. En het lijkt erop dat de voorzichtige stappen die tot herstel door de EU zijn genomen tot een voorzichtige en kleine economische groei voor EU en Eurozone leiden. Voor Nederland ligt dat een ietsepietsie anders nu. Maar de vraag is in toenemende mate of dat aan onze specifieke economie ligt, of aan de nationale politiek, dan wel aan die EU. En het besef lijkt er toch ook te zijn dat onze voormalige woningmarkt- en arbeidsmarktpolitiek aan deze vertraging hebben bijgedragen. Daarbij komt de instabielere politieke situatie van kort zittende kabinetten en met lastige en minder stabiele coalities, weifelend kabinetsbeleid, de noodzaak van tal van akkoorden en onzekerheid over de rol van de Eerste Kamer.

Komend voorjaar zijn er verkiezingen voor het EP. Interessant om te zien of en hoe de nationale politieke situatie de Europese verkiezingen gaat beïnvloeden. Worden de politieke partijen beoordeeld op het Europabeleid of op hun nationale posities? Over die EP verkiezingen en over de nieuwe samenstelling van de Commissie, eveneens geen woord in de troonrede.

Of en hoe die verkiezingen zich ontwikkelen hangt uiteraard van de politieke partijen af. Het is relevant of we, anders dan destijds bij de referendum- discussie over de Europese grondwet, in staat zijn in reële termen over de EU te debatteren en de EP verkiezingen te scheiden van puur nationale sentimenten. De schuld van de - voortduring van de - recessie in Nederland ligt toch echt niet aan de 3% norm of aan het feit dat de EU ons aan die en aanverwante afspraken houdt, maar aan hoe we zelf zijn omgegaan met structurele hervormingen en maatregelen.

Ik zou verwacht hebben dat de troonrede een mooi perspectief op deze Europese verkiezingen zou hebben geboden, of op de relatie van Nederland tot Europa in de discussie over de EU, of op de nationale verantwoordelijkheid om nationaal zaken op orde te brengen en daarbij te profiteren van de EU maatregelen die elders in de EU een verbetering laten zien. Helaas, niets van dat alles. ....

Wat stond er ook al weer vorig jaar ( 2012) in de Troonrede?

In Europa zijn belangrijke stappen gezet om de stabiliteit in de muntunie te bevorderen en de euro voor de toekomst sterker te maken. De Europese Unie kan veel bijdragen aan de toekomstige groei van welvaart, welzijn en werkgelegenheid voor de inwoners van alle lidstaten. De Europese samenwerking, die ons land zoveel heeft gebracht, staat door de schuldencrisis onder druk. Een goed functionerende interne markt en een sterke en stabiele munt zijn in economisch opzicht van cruciale betekenis voor alle lidstaten. Voor Nederland, dat een groot deel van zijn nationaal inkomen in Europa verdient, is dit essentieel. Daarom is de regering er veel aan gelegen de muntunie en de interne markt structureel te verbeteren.

Nederland heeft op deze gebieden voorstellen gedaan die navolging kregen. Samen met andere landen is een tweesporenbeleid tot stand gebracht van strenge begrotingsdiscipline en versterking van de Europese groeiagenda. Een eurocommissaris is nu speciaal met begrotingsdiscipline belast en er zullen sneller automatische sancties worden opgelegd aan landen die zich niet aan de afspraken houden. Het is belangrijk dat alle lidstaten hieraan gebonden zijn. Landen zullen elkaar de maat gaan nemen ten aanzien van binnenlandse hervormingen die nodig zijn voor economische groei. Andere concrete resultaten liggen op het terrein van goedkoper mobiel dataverkeer en de kromst van een snel en betaalbaar Europees systeem van octrooibescherming. Dat laatste is van groot belang voor innoverende Nederlandse bedrijven.

En dit jaar 2013?

Een stevig fundament onder de euro is cruciaal. Daarom maakt de regering zich sterk voor de totstandkoming van een bankenunie. Houdbare tekorten en versterking van de economische structuur blijven de aandacht vragen. Kansen om de concurrentiekracht en het groeivermogen van de lidstaten te versterken, liggen op de Europese interne markt. Die kent op sommige terreinen nog te veel belemmeringen. Daarnaast kan de handel met landen buiten de Europese Unie een impuls krijgen door vrijhandelsakkoorden te sluiten met onder meer de Verenigde Staten en Japan. Een speerpunt voor de regering is de discussie over het takenpakket van de Europese Unie. Een aantal zaken kunnen lidstaten beter zelf regelen, zoals belastingen, sociale zekerheid, pensioenen, zorg en onderwijs. De regering zal hierin het voortouw nemen en het gesprek hierover aangaan met de andere lidstaten.

Minder tekst, geen vergezichten. Wel wederom aandacht voor versterking van de euro, en nu het perspectief naar de bankenunie. Verdwenen is de roep om sancties voor lidstaten die zich niet aan de afspraken houden. Verder is er nog wel aandacht voor houdbare tekorten en versteviging van de economische structuur. Ook weer aandacht voor versterking van de interne markt. Nieuw zijn de vrijhandelsakkoorden en niet meer de discussie over de bevoegdheden van de EU, maar over het takenpakket van de EU.