Democratie en draagvlak: verkiezingen, sociaal overleg en verdere bezuinigingen

Na de mislukte Catshuis onderhandelingen in voorjaar 2012, kwam er het Kunduz- (voorjaars) akkoord). Na de verkiezingen was er het werken aan het regeerakkoord van het kabinet-Rutte II, en toen was er weer het wachten op het sociaal akkoord tussen sociale partners, en nu is het wachten tot augustus. Tussendoor waren er nog wat aanpassingen van het regeerakkoord en was/is er het zoeken naar coalities zodat geplande maatregelen niet alleen de Tweede Kamer kunnen passeren, maar ook de Eerste Kamer.

De meeste van deze onderhandelingen vonden plaats in de parlementaire context.  Na de verkiezingen van september 2012 doen parlementaire meerderheden/meerderheid, waar ze voor zijn/is, namelijk op grondslag van de samenstelling van parlement de maatregelen nemen waar een meerderheid voor is.

Met het uitbesteden aan het social akkoord van sociale hervormingen wordt van dat parlementaire primaat opeens afstand gedaan, en al helemaal als betrekkelijk helder is dat er verdergaande  bezuinigingen/lastenverzwaringen/hervormingen nodig zijn om voor de nabije toekomst de 3% max deficit te gaan halen. Het lijkt toch wel erg op een afstand van het primaat van de politiek om zo integraal vast te houden aan een sociaal akkoord dat apert onvoldoende blijkt te zijn om aan de EMU norm van 3% te voldoen.

Het was al wat merkwaardig om zo kort na de verkiezingen en een nieuw kabinet, dat nota bene geregisseerd door de Tweede Kamer tot stand is gekomen, politieke keuzes voor noodzakelijke hervormingen en maatregelen uit te besteden aan derden? Wat is eigenlijk de democratische legitimatie van de sociale partners? Vertegenwoordigt de FNV of de FNV nieuwe stijl de werknemers? Het regeerakkoord kwam misschien iets te veel in isolement tot stand, maar dit lijkt weer het andere uiterste. En is het nu ook niet zo dat helder is dat het sociaal akkoord onvoldoende dat doet wat wij aan andere EMU landen hebben voorgehouden, namelijk vast houden aan de 3% en daartoe structurele maatregelen nemen?

De opkomst bij de verkiezingen is misschien niet zo hoog als we idealiter zouden willen, maar nog altijd veel hoger dan de participatiegraad van werknemers in de vakbeweging. En ook vertegenwoordigen verkiezingen het gehele kiezersvolk en zijn ze er voor om via politieke partijen verlangens en wensen te ordenen en het zoet en zuur te mengen. Hebben we nu de uitkomst van de verkiezingen ingeruild voor uitkomsten van overleg tussen werkgevers en werknemers. Ook nu die uitkomsten ontoereikend en onvoldoende blijken te zijn?

Niemand zal betwisten dat draagvlak en consensus belangrijk zijn. Maat moeten die tot stand komen op een voor Nederland cruciaal moment en terrein en door niet representatieve geledingen? Daarvoor zijn we toch naar de stembus gegaan?

Inderdaad kan men zich afvragen waar verkiezingen toe dienen? Tot een regeerakkoord dat niet wordt uitgevoerd? Tot besluitvorming die er pas komt nadat anderen daarover een akkoord hebben bereikt. De Eerste Kamer gijzelt de regeringsmeerderheid en het kabinet. Die gijzeling noopt tot extra Tweede Kamercoalities en die willen alleen als ook hun wensen worden vervuld, en daarbij wilde men zich ook kunnen verschuilen achter de sociale partners. In die zin moet een deel van de oppositie in de Tweede Kamer zich de huidige stilstand aanrekenen.

Dit is allemaal inderdaad een gevolg van de uitslag van de verkiezingen voor de Tweede Kamer en voor Provinciale Staten (en dus de Eerste Kamer). Maar verkiezingen zijn niet alleen een machtiging aan meerderheden om het verkiezingsprogramma zo veel mogelijk uit te voeren, maar ook om het landsbelang verantwoord te dienen. En daar hoort verantwoordelijkheid bij, die men zelf moet nemen, zonder die uit te besteden aan niet representatieve sociale partners. Ik wil als kiezer een partij die de kantjes er van af loopt of een slechte politiek voert zelf kunnen wegstemmen.

Bij het verheffen van de wil van sociale partners tot wet ben ik als burger en kiezer niet betrokken. Politiek is meer dan het verheffen tot wet van wat sociale partners afspreken, waarbij de rekening vaak ook nog eens gelegd wordt bij de overheid. En is het dan en daarom niet raar dat er na en naar aanleiding van het rapport van de Commissie geen Kamerdebat kan plaatsvinden over de noodzaak om een integraal hervormingspakket te maken? Nog maar net een jaar geleden was de magische uitdrukking dat men over zijn eigen schaduw moest heen springen.

Moet 'de politiek' dan geen draagvlak zoeken en vinden? Natuurlijk is het goed voeling te houden en oog te hebben voor draagvermogen en effectiviteit van wetgeving. Maar dat betekent met inachtneming van de verkiezingsuitslag en parlementaire verhoudingen het bedenken en ontwerpen van de juiste wetgevingspakketten, en die met overtuigingskracht voorleggen aan de samenleving en luisteren naar voorstellen en kritiek. Maar nu is er de omgekeerde weg, waarbij draagvlak van de sociale partners een hervormingsdiscussie nu stillegt. Terwijl voor een goed hervormingspakket een grotere acceptatie zou kunnen zijn.

De huidige situatie is wel een goede reden voor invoering van het referendum: dan kunnen we als gehele bevolking betrokken worden bij een stemming over wetgeving, ook als die wetgeving is wat sociale partners hebben bekokstoofd. Dan is een referendum nodig om de legitimiteit van wetgeving te herstellen. Maar politieke partijen en volksvertegenwoordigers verwaarlozen wel hun opdracht om belangentegenstellingen te verzoenen en tot samenhangend beleid te komen, op grondslag van verkiezingen. Dat hoeft het ook niet te verbazen als legitimiteit en vertrouwen in de politiek afnemen. Het regeerakkoord kwam misschien wel erg snel en erg als toneelstuk van twee heren tot stand. Het andere uiterste is om beleid en hervormingen op te schorten en afhankelijk te maken van niet verkozen en niet representatieve organisaties.

Tenslotte: het sociaal akkoord bepaalt zo lijkt het wat de regeringscoalitie voorneemt om tot wetgeving te maken; Olli Rehn spreekt over de woningmarkt en de arbeidsmarkt waar structurele stappen moeten worden gezet. En de coalitie spreekt bij monde van de premier over een pakket van 1/3 lastenverzwaringen en 2/3 bezuinigingen, terwijl nu alom wordt gesuggereerd dat zo’n pakket niet de noodzakelijke stappen zijn om tijdig de 3% te halen. Nemen we, neemt de coalitie met het parlement nu zelf het heft in handen, of varen we louter op het sociaal akkoord en de aanwijzingen van Rehn?