‘Snelle, directe kabinetsformatie’

Voermans: Opwaartse druk dankzij nieuwe werkwijze

Dankzij het ‘nieuwe formeren’ is de kabinetsformatie sneller verlopen, veel sneller dan gedacht. Wim Voermans, hoogleraar staats- en bestuursrecht in Leiden, verdedigt met verve de ‘onbewijsbare stelling’ dat de nieuwe gang van zaken bij kabinetsformaties - niet meer via het paleis, maar via de Tweede Kamer –een ‘opwaartse druk’ heeft uitgeoefend ‘zelfs op eeuwige tegenpolen als VVD en PvdA om er zonder omwegen uit te komen’.

‘De druk om er snel uit te komen is veel groter geworden’, analyseert Voermans. ‘Je kunt niet meer via de band formeren, het over te veel schijven laten lopen of schimmenspelletjes via het paleis opvoeren. Als een poging mislukt, lig je direct onder vuur. Al was het omdat je je onmiddellijk in de Tweede Kamer moet verantwoorden.’

‘Het is werkelijk voortreffelijk gegaan’, meent de Leidse hoogleraar. ‘Snel, sneller dan gedacht staat er waarschijnlijk een kabinet.’ Maar het belangrijkste voordeel is dat als gevolg van de nieuwe werkwijze de Tweede Kamer ‘veel meer gecommitteerd’ is om er een succes van te maken. ‘De kiezer kijkt scherper dan ooit toe. En dat werkt disciplinerend.’

Transparant was het ‘nieuwe formeren’ niet, erkent Voermans. ‘Maar gemeten naar transparantie was het niet beter of slechter dan de oude werkwijze.’

Ook Bert van den Braak, onderzoeker bij het Montesquieu Instituut, noteert de snelle, directe aanpak als een van de opvallende kenmerken van de kabinetsformatie 2012. ‘De politieke leiders van VVD en PvdA de enige juiste conclusie hebben getrokken uit de verkiezingsuitslag en zonder allerlei omwegen, rituele dansen op hun doel zijn afgegaan’, signaleert hij.

'Als het inderdaad lukt om binnen twee maanden een kabinet gereed te hebben van twee zo verschillende partijen als VVD en PvdA, dan is het de absolute radiostilte waard geweest’, zegt Joop van den Berg, oud-hoogleraar in Leiden en Maastricht. ‘Geheimhouding in de democratie is een kwestie van tijd: als het kort duurt is het aanvaardbaar.'

Onvermijdelijk bijprodukt van het nieuwe formeren is volgens Peter van de Heijden (Centrum voor Parlementaire Geschiedenis in Nijmegen) ‘een politisering van de kabinetsformatie’. Dat beoordeelt hij niet negatief.  ‘Waar informateurs in het verleden doorgaans een vrij neutrale rol als procesbewaker innamen en daarmee olie op de soms te hoog oplaaiende politieke golven konden gooien, kan hij nu deel gaan uitmaken van een politieke tegenstelling en eerder olie op het vuur gooien, schrijft hij.

‘Maar de winst is dat de geforceerde neutraliteit - niemand kan toch geloven dat vooraanstaande (ex)politici als Kamp en Bos hun partijachtergrond volledig thuislaten, dan zouden er beter echt neutrale en ongebonden informateurs ingezet kunnen worden) - verdwenen is en plaatsmaakt voor een grotere mate van transparantie. En dat was toch het doel van de hele operatie om de formatie in handen van de Kamer te brengen.’

Deze bijdrage verscheen in 'De Hofvijver' nr. 22 d.d. 29 oktober 2012.