‘Politieke partijen zijn zoekende’

Praktisch alle politieke partijen zijn zoekende. In de opmaat naar de verkiezingscampagne van 2012 maakt ‘partijenkenner’ Gerrit Voerman een tussenbalans op. ‘Stuk voor stuk hebben partijen er grote moeite een voor de kiezer overtuigend antwoord te geven op de onzekerheidscrisis in Nederland.’

‘Stuk voor stuk zijn bijna alle gevestigde politieke partijen zoekende - op zoek naar wat ze te bieden om de onzekerheid bij kiezers te temperen.’

Aan de vooravond van de campagne voor de vervroegde verkiezingen voor de Tweede Kamer overziet Gerrit Voerman, directeur van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen in Groningen, het partijpolitieke spectrum kritisch: ‘Van SP tot VVD zit bijna iedereen met een paar lastig ontwarren knopen. Dat geldt natuurlijk wel heel sterk voor de traditionele volkspartijen in het politieke centrum, de PvdA en het CDA. Maar ook ter linker- en ter rechterzijde is men allesbehalve zeker van de zaak.’

‘Het kiezersvolk is een en al beweeglijkheid’, analyseert Voerman. ‘Eigenlijk al vanaf 1994 zie je per verkiezingen hoe het heen en weer kan schieten. Partijen komen op en gaan soms weer even gemakkelijk ten onder. De winnaar van gisteren is bijna geheid de verliezer van morgen. De zaak schommelt, versplintert en verfommelt. Dat heeft het zelfvertrouwen van de grote politieke stromingen grotelijks aangetast.’

Die ‘onzekerheidscrisis’ gaat diep, meent Voerman. ‘Structureel is sinds het laatste decennium van de vorige eeuw de relatie met kiezers losser geworden, een proces dat gevangen wordt met begrippen als ontzuiling en deconfessionalisering’, zegt hij. ‘Maar het traditionele vertrouwen in partijen wordt sinds enkele jaren nog eens extra op proef gesteld door de financiële crisis, sinds een paar jaar uitgemond in de Eurocrisis. Wie heeft er een antwoord op, een antwoord dat kiezers overtuigt?’

Alle partijen worstelen volgens Voerman met die ‘onzekerheidscrisis’:

• - 

  'Kijk hoe Rutte in een spagaat is terechtgekomen, klem tussen wat hij als leider van de VVD en als minister-president moet doen. Hij is gedwongen tot een ingewikkelde, halsbrekende balanceer act tussen de euroscepsis van zijn kiezers en de eisen die ‘Europa’ stelt. Dat leidt nu al tot geloofwaardigheidsproblemen. Dat zal na de verkiezingen niet minder worden: met wie kan de VVD – na het mislukte avontuur met de PVV – eventueel anders regeren dan met partijen die links van haar staan?’
• - 

  'Ook de PvdA zit met een paar lastige dilemma’s: hoe ver verwijderen we ons uit het centrum, hoe ver kruipen we naar de SP toe? Waarin onderscheidt de sociaaldemocratie zich van het socialisme van Roemer? Is de PvdA meer dan een SP light? Dat gaat vroeger of later spanningen opleveren.’
• - 

  'Ook de SP zit niet zo goed als op het eerste gezicht lijkt. Hoe ver kan die partij, de oude Tegenpartij, gaan met zich aan te passen zonder het oude, linkse, radicale karakter te verliezen? Wil Roemer toch niet veel te graag regeren? Hoe kan hij anders regeren dan met het centrum, het CDA moet erbij. Vragen naar de geloofwaardigheid liggen op de loer.’
• - 

  'Wilders’ PVV is onvoorspelbaar. De partij raakt opnieuw aan een populistsische, ogenschijnlijk goed liggende grondtoon: anti-Europees, sociale ondertonen. In de peilingen lijkt de partij zich te herstellen. Als de verkiezingen over Europa gaan, en daar lijkt het wel op, dan zit ze goed. Probleem voor Wilders is wel dat hij nadat hij is weggelopen uit het Catshuisoverleg, regeringsdeelname in wat voor vorm dan ook  voorlopig op zijn buik kan schrijven.’
• - 

  'De crisis is misschien wel het meest zichtbaar bij het CDA. Die partij heeft alles gedaan wat ze zelf kon doen om zich te vernieuwen - een nieuwe lijsttrekker, een nieuw programma, een nieuwe kandidatenlijst - maar die vernieuwing heeft niets opgeleverd. Dat moet zeer ontmoedigend zijn.’
• - 

  'GroenLinks heeft zichzelf – met het Lenteakkoord, na het gedoe met Dibi – in een lastig parket gemanoeuvreerd. Ik moet nog zien hoe ze zich er uit wurmen.’
• - 

  'Eigenlijk zit alleen D66 gewoon goed: helder verhaal over Europa, over hervormingen. Dat spreekt kennelijk aan, Pechtold staat al een lange tijd stabiel op flinke winst in de peilingen.’

Wat Voerman opvalt, is ‘de ogenschijnlijke onverstoorbaarheid en passiviteit’ waarmee politieke partijen de onzekerheidscrisis ondergaan. ‘Het lijkt wel partijen het zich laten overkomen, zegt hij. ‘Er worden nauwelijks vernieuwende initiatieven ondernomen. Ja, als laatste van de grote partijen heeft ook het CDA lijsttrekkersverkiezingen georganiseerd. En links komt niet veel verder dan een lijstverbinding, toch heel iets dan een stembusakkoord. De crisis onder politieke partijen worden met oude middelen bestreden. Of het helpt?’

Deze bijdrage verscheen in 'De Hofvijver' nr. 17 d.d. 25 juni 2012.