Aandacht in politiek en media belangrijk voor verantwoording door onafhankelijke instellingen

DEN HAAG (PDC) - Hoewel een aantal onafhankelijke toezichthouders en uitvoeringsorganisaties veel verantwoording aflegt, is er ook een groep organisaties die vrijwel vrijgesteld is van verantwoordingsverplichtingen en die er ook zelf niet voor kiest om veel verantwoording af te leggen.

De organisaties die het goed doen in termen van verantwoording zijn veelal organisaties die in de belangstelling staan van politici en de media. Deze conclusies worden getrokken in het proefschrift van gastonderzoeker Christel Koop dat deze zomer succesvol verdedigd is aan het Europees Universitair Instituut in Florence.

In het proefschrift worden verantwoordingsverplichtingen en vrijwillige verantwoordingspraktijken vergeleken van ruim honderd zelfstandig bestuursorganen in Nederland en ruim dertig onafhankelijke mededingingsautoriteiten in lidstaten van de Europese Unie en de Europese Vrijhandelsassociatie.

Onafhankelijke toezichthouders en uitvoeringsorganisaties zijn zowel in Nederland als in andere landen bekritiseerd omdat ze niet voldoende verantwoording zouden afleggen over hun activiteiten en beslissingen. Het promotieonderzoek van Christel Koop bevestigt dat er organisaties zijn die vrijwel geen verantwoording afleggen, maar geeft ook aan dat dit niet de organisaties zijn die we het best kennen.

De zelfstandig bestuursorganen waarmee we het meest bekend zijn omdat ze veel aandacht genieten in de media en het parlementaire debat – organisaties zoals de Autoriteit Financiële Markten, De Nederlandsche Bank en het Kadaster – zijn vaak zowel wettelijk verplicht om op allerlei manieren verantwoording af te leggen als vrijwillig bereid om aanvullende verantwoordingspraktijken te introduceren.

Tegelijkertijd is er een categorie van instellingen die vrijwel geen verantwoording hoeft af te leggen en ook niet onder de loep wordt genomen door politici en de media. Hoewel de betreffende organisaties vaak klein zijn en slechts beperkte bevoegdheden hebben – het gaat, bijvoorbeeld, om examencommissies en instellingen die subsidies verstrekken voor heel specifieke doeleinden – zijn het niettemin organisaties met openbaar gezag en organisaties die belastinggeld besteden. Om die reden moeten we ons zeker zorgen maken over de combinatie van gebrek aan aandacht en gebrek aan verantwoording.

Er zijn ook andere factoren van belang voor de mate van verantwoording. De organisaties waarvan de wetgeving is opgesteld in een periode waarin het onderwerp verantwoording in de belangstelling stond zijn verplicht meer verantwoording af te leggen. Verder hebben de organisaties in landen met minder vertrouwen in de overheid, en de organisaties met meer bevoegdheden en met een publiekrechtelijke status, meer verantwoordingsverplichtingen. Tot slot kiezen de organisaties in landen met een langere democratische traditie ervoor om meer uitleg en informatie te geven over hun activiteiten en beslissingen.