Europa stagneert weer

Polen is, zo heb ik onlangs kunnen waarnemen, in een razend tempo bezig een modern land te worden. Dat is te zien aan de steden, die er (nadat ik er vijftien jaar geleden voor het laatst was geweest) sterk opgeknapt en uitnodigend bij staan. Waarbij oog wordt getoond voor het oude erfgoed, maar daar heeft het land sowieso een naam hoog te houden.

Ook op het platteland zijn de veranderingen goed te zien. Daar wordt onmiskenbaar geprofiteerd van het Europese landbouwbeleid dat de bedrijfstak, hoogst belangrijk in Polen, bezig is rendabel te maken. Er is nog veel in te halen, maar dankzij een sterke en stabiele economische groei zal de dag niet ver meer zijn, waarop de ooit beruchte ‘Polish plumber’ liever in eigen land blijft dan migreert naar West-Europa. We zullen hem (en haar) dan nog lelijk missen: de hard werkende en bekwame Poolse werknemer.

Noch regering, noch bevolking bij wie het aan Europese gezindheid niet ontbreekt (behalve bij een uitgesproken reactionaire minderheid) vindt echter dat Polen tot het eurogebied moet behoren, hoewel dat wel de afspraak was bij toetreding in 2004. Gelukkig, zo zeggen de Polen, is bij die afspraak geen termijn genoemd. Het is voor de overzienbare termijn inderdaad geen Pools belang om tot de euro toe te treden en noodgedwongen bij te dragen aan oplossing van de crisis waarin de munt verkeert: dankzij de chaos in de Griekse overheidsfinanciën en meer nog dankzij het onvermogen daar helder, realistisch en consequent op te reageren. De Polen wachten betere tijden af; geef ze eens ongelijk.

Nog niet zo heel lang geleden was het Turkijes vurigste wens tot de Europese Unie toe te treden en deel te hebben aan de moderne democratische wereld. De belofte van het lidmaatschap van de Europese Unie was al gegeven in 1961; pas in 2003 werden er, onder Nederlands voorzitterschap, beslissende stappen vooruit gezet. Inmiddels is de lust de Turken vergaan: was eerst ruim 70% van de bevolking voor toetreding, nu is dat nog maar 30%. Opnieuw: geef ze eens ongelijk.

Europa is over het Turkse lidmaatschap diep verdeeld, alsof een islamitisch land niet tot de Unie kan toetreden. Het gaat immers niet alleen om economische bezwaren, want die zijn tot op zekere hoogte nog te begrijpen, al is ook daar steeds minder reden voor. Het is in de kern een etnisch-religieuze angst die vooral conservatieve christenen in Europa kwelt als het om Turkije gaat. Dat het land daar niet gelukkig mee is, laat zich raden.

Dat er met de voortgang in de toetreding gechicaneerd wordt, maakt de gevoelens er niet hartelijker op. Is het bovendien een wonder, dat Turken het soort beledigende taal van Wilders c.s. niet wensen te aanvaarden? Intussen groeit de Turkse economie, geleid door een modern besturende regering onder aanvoering van een islamitische variant van onze christendemocratie, stabiel en consequent, zonder Europese hulp. Daarmee laat zij zien hoe waardevol het Turkse lidmaatschap op den duur kan worden voor de Europese ontwikkeling en welvaart als geheel. Zoals in de eurocrisis dreigt de EU ook wat Turkije betreft de boot te missen.

De Europese Unie heeft meer perioden van min of meer ernstige stagnatie gekend. Dat hoeft nog geen reden te zijn voor somberheid. De stagnatie waarin zij nu verkeert is echter gevaarlijk, omdat de Unie er nu veel meer dan in de jaren zeventig en tachtig bij heeft te verliezen: de gezamenlijke munt, haar economische kracht en het vermogen nieuwe leden toe te laten en daarmee de democratie in dit werelddeel te versterken.

Men ziet de Nederlandse regering alweer vreesachtig reageren op het mogelijke lidmaatschap van landen als Oekraïne en andere buren van Rusland. Er is ook geen voldoende reden daarmee haast te maken. Maar in het westen is wel het besef nodig, dat lidstaten als Polen en de Baltische landen over uitbreiding van de EU naar het oosten heel anders denken dan wij hier.

Doorbraken in de stagnerende Europese politiek zijn niet alleen wenselijk, zij zijn bittere noodzaak. Die waarheid moet aan Europese staatsburgers worden verteld. The truth for a change?