Conferentie over beïnvloeding democratische hervormingsprocessen: het schort nog aan coördinatie

DEN HAAG (PDC) - Op de jaarlijkse conferentie van de onderzoeksgroep “Repertoires of Democracy” stond de beïnvloeding van democratische hervormingsprocessen door andere staten en door supranationale organisaties centraal.

De onderzoeksgroep “Repertoires of Democracy” aan de Radboud Universiteit Nijmegen bestaat uit filosofen, historici en politicologen die elk vanuit hun eigen academische insteek de veranderlijkheid van democratische opvattingen en praktijken in het Europa van de twintigste en eenentwintigste eeuw onderzoeken.

In het eerste panel onder voorzitter van dr. Arco Timmermans (Montesquieu Instituut) kwam de vraag aan de orde op welke manier de Europese Unie haar lidstaten, kandidaat-lidstaten en buurstaten beïnvloedt en stuurt in hun democratische normen en handelen.

Twintig jaar geleden leidde de val van de muur tot een korte fase van ongebreideld optimisme ten aanzien van deze vorm van „transfer“. Met Francis Fukuyama (The End of History and the Last Man) verwachtten velen dat met name de Europese Unie de vroegere Oostblokstaten in stabiele democratieën zo veranderen.

Inmiddels is niet alleen gebleken dat het proces van democratisering veel complexer en weerbarstiger is dan gedacht, maar wordt ook meer dan incidenteel over een crisis van de democratie in West-Europa gesproken (het thema van de vorige Soeterbeeck conferentie in december 2009).

De drie sprekers richtten zich op vectoren van beïnvloeding en nabootsing tussen de EU als supranationale organisatie en nationale staten.

Prof. Heinz-Jürgen Axt uit Duisburg liet aan de hand van enkele onopgeloste politieke kwesties (de deling van Cyprus, de namensstrijd tussen Griekenland en Macedonië) zien dat het ideaal van “Europeïsering” in de meeste van deze conflicten ondanks de betrokkenheid van de EU een wensdroom blijft.

De meeste conflictpartijen schermen wel met vermeende Europese normen en procedures als het in hun kraam te pas komt, maar blijken uiteindelijk niet bereid te zijn om de uitkomst van het conflict door “Europa” te laten bepalen. Terwijl deze conflicten en de sombere toekomstverwachtingen de gemiddelde krantenlezer bekend zijn, zorgt de EU onder haar lidstaten tot een veel minder zichtbaar proces van convergentie. De tomeloze Europese regeldrang op economisch gebied haalt regelmatig de voorpagina’s.

De politicoloog prof. Jean-Benoît Pilet uit Brussel onderzocht samen met zijn Brits collega dr. Alan Renwick dat de EU-lidstaten elkaar ook op een minder evidente manier beïnvloeden in de vormgeving van de democratie. Steeds meer Europese landen modificeren bij kiesrechthervormingen het klassieke meerderheidsstelsel en nemen buurlanden tot voorbeeld bij het versterken van de positie van de politicus als individu tegenover de partij als organisatie.

Wellicht is deze subtiele, maar wezenlijke beïnvloeding de moeilijk aantoonbaar is, het schrikbeeld voor Eurosceptici die zich opwinden over Brusselse inmenging in kleine details van het nationale beleid. Uiteindelijk is het niet de EU, maar zijn het de lidstaten die door peer pressure en best practices een proces van convergentie in gang zetten.

De derde spreekster, dr. Mendeltje van Keulen van Instituut Clingendael en momenteel adviseur van de Tweede Kamer voor EU-aangelegenheden liet daarentegen zien hoe moeilijk het is om die convergentie een communicatie te bereiken tussen nationale parlementen en het Europese Parlement. Steeds meer besluitvorming en wetgeving vindt in Brussel en Staatsburg plaats.

Het is dus begrijpelijk dat nationale parlementen proberen deze processen vooraf te beïnvloeden in plaats van achteraf voor voldongen feiten te staan. Toch blijkt dat nationale en Europese gedelegeerden van een en dezelfde partij binnen verschillende contexten opereren en slecht op de hoogte zijn van elkaars argumenten en afwegingen.

Zo ontstaat een Europees beeld vol vectoren van al dan niet geslaagde communicatie en transfer: van Brussel naar Skopje, van Parijs naar Londen, van de Tweede Kamer naar de grote plenaire zaal in het Louise Weiss-gebouw in Straatsburg…  

De conferentie in het universitaire conferentiecentrum Soeterbeeck medio december is inmiddels een goede traditie.