Groot-Brittannië: op weg naar exit?

Aalt Willem Heringa, hoogleraar Vergelijkend Staats- en Bestuursrecht Universiteit Maastricht, directeur Montesquieu Instituut Maastricht

Een vriendelijke brief en hoge eisen. Op 10 november 2015 schreef David Cameron zijn 'Dear Donald' brief aan Donald Tusk, de president van de Europese Raad, over zijn wensen over de EU. De aanhef was vriendelijk, maar de eerste kop in de brief was veeleisend: a new settlement for the United Kingdom in a reformed European Union. Niet alleen moet de Unie dus hervormd worden, maar ook moet het Verenigd Koninkrijk een nieuw arrangement krijgen! Het nieuwe pakket van EU hervormingen en Verenigd Koninkrijk arrangement wil Cameron dan in 2016 of uiterlijk 2017 voorleggen in een in/out referendum. Wat wil Cameron in hoofdlijnen?

-

Hervorming van de 'economic governance', dat wil zeggen waarborgen dat de Eurogroep/Eurozone geen besluiten neemt met (nadelige) impact voor niet-eurolanden! Daar zit verder achter dat de eurogroep van 19 landen een gekwalificeerde meerderheid hebben in de Raad en dus in theorie besluiten kunnen nemen voor de gehele EU.
-

Meer concurrentievermogen voor de EU; economische groei en deregulering en stimulering van vrij verkeer van goederen, kapitaal en diensten (maar niet van personen).
-

Respect voor de nationale soevereiniteit: geen verplichting voor het VK aan de 'ever closer union'; een rol voor nationale parlementen om wetgeving te kunnen tegenhouden; implementatie van het subsidiariteitsbeginsel.
-

Immigratie, dat wil zeggen vrij verkeer van personen, dient te worden beperkt en zo ook het misbruik daarvan.

In de bijeenkomst van de Europese Raad van december 2015 zal over deze voorstellen worden gesproken. Als er een overeenkomst komt zal Cameron met hart en ziel campagne voeren om het VK binnen de hervormde EU te houden, zo schrijft hij.

Realisme

Zoals zovelen al hebben opgemerkt zal een verdragswijziging op korte termijn niet realistisch zijn, want die moet langs alle lidstaten, vergt langdurige besluitvorming en riskeert falen. Dus zal Cameron het moeten doen met verklaringen, afspraken en beloftes om inderdaad rekening te houden met de wensen van het Verenigd Koninkrijk. Inderdaad kan worden afgesproken dat EU bevoegdheden minder uitputtend worden gebruikt, of dat de niet-eurolanden vroegtijdig betrokken worden bij uitkomsten van besluiten van de eurogroep (wat al praktijk is), of dat de Commissie de gele kaart van lidstaten tegen voorgenomen wetgeving nog serieuzer zal nemen dan nu. Dat is al betrekkelijk serieus, want van de twee keer is er één voorstel inderdaad gesneuveld en is een ander drastisch aangepast. Ook zou kunnen worden afgesproken dat de Commissie prudent omgaat met bezwaren van nationale parlementen, ook als de gele kaart drempel niet wordt gehaald. Ten aanzien van concurrentievermogen en het terugbrengen van regels en 'red tape' ligt een politieke overeenstemming, ook gelet op het programma van de Commissie, wel voor de hand.

Het meest heikele punt is niet de focus op vrij verkeer van kapitaal, diensten en goederen, maar de beperkingen van het vrij verkeer van werknemers/personen. Toch een van de vier fundamentele vrijheden van de EU. Zonder mensen geen EU, lijkt mij. Het aanzienlijk en substantieel beperken van vrij verkeer past ook niet in de gedachte van EU-burgerschap. Legitimiteit wordt ook ontleend aan wat de EU voor de burgers doet.

Maar dat is het perspectief niet van Cameron: bij hem ligt de legitimiteit nationaal. Er is al veel gewezen op de paradox in dit deel van het verhaal van Cameron: er wonen meer Engelsen in Spanje dan EU-immigranten in het VK! Maar wat daarvan zij, toverformules bestaan er genoeg om misbruik van immigratie via gebruik van uitkeringen te reguleren.

Schotland

Bijkomstigheid bij dit referendum zal zijn dat als er niet voor een blijven wordt gestemd, de kwestie van de onafhankelijkheid van Schotland ook weer zal opkomen. De Schotten zullen na een Brexit een extra reden hebben om onafhankelijkheid te willen. Het referendum is hoog spel van Cameron. Dat speelde hij destijds ook met het referendum in Schotland. Hij wees toen het idee af om een referendum te houden voor meer bevoegdheden (devolution) voor Schotland omdat hij bang was dat dat eenvoudig zou worden gewonnen, en bepleitte een onafhankelijkheidsreferendum. Dat werd hem bijna fataal en een ja-uitslag werd voorkomen door, juist, verdergaande bevoegdheden te beloven.

Zal het nu weer zo gaan? Hoog spel in de hoop dat de meerderheid zal terugdeinzen voor de gevolgen, vooral als Cameron een pakket aan maatregelen meeneemt uit Brussel? Zullen de onderhandelingsresultaten hem daarvoor voldoende concrete handvatten geven om inderdaad te kunnen verdedigen dat hij een nieuw arrangement en een hervormde EU heeft bewerkstelligd?

En dat in deze tijden van een net overwonnen economische crisis, een crisis van vluchtelingen en grote immigratiestromen, en een crisis van veiligheid en terrorisme dreiging. Zouden we dat soort existentiële vragen niet beter eerst kunnen en moeten aanpakken en oplossen?