Workshop MI tijdens Landelijk Congres Bestuurskunde

Een paar honderd jaar geleden kwam uit de Franse keuken het ideale recept voor de verdeling van macht. Na jaren werk zette chef Charles de Montesquieu drie gerechten op de kaart: de wetgevende, rechtsprekende en uitvoerende macht. Nu in 2015 is het klassieke driegangenmenu vervangen door een lopend buffet, waaraan de ambtenarij, de media en de wetenschap zijn toegevoegd. Zijn zij een smaakvolle toevoeging of zorgt dit voor herrie in de keuken?

De eerste toevoeging, de ambtenarij, is de drijvende kracht achter de politiek en wordt daarom al langere tijd gezien als de vierde macht. Door de kennis en expertise die zij leveren aan bestuurders is het nog maar de vraag in hoeverre de besluiten die in de bestuurlijke keuken worden gemaakt, onafhankelijk zijn. Daarnaast gaan ambtenaren meer op politieke wijze handelen. Hierdoor wankelt de bestuurlijke verhouding, waarin de ambtenaar van oudsher ondergeschikt is aan de politicus. Wat zijn hiervan de consequenties voor het Nederlands openbaar bestuur? En is die opkomende vierde macht wel zo groot als wordt verondersteld?

De volgende die in de pannen roert, zijn de media. Als gevolg van technologische ontwikkelingen is hun macht sterk toegenomen. Dit geldt enerzijds voor de traditionele media die steeds sneller en met een groter bereik informatie kunnen delen. Anderzijds zijn de afgelopen tien jaar de sociale media opgekomen waarin voornamelijk de burger het voor het zeggen heeft. De invloed die dit kan hebben zien we onder andere terug in de Arabische Lente, waarin sociale media de revolutie in een stroomversnelling brachten. Hebben de media ook in Nederland zo’n grote vinger in de pap?

Als laatste komen ook wetenschappers en professionals in beeld. Het aantal adviesbureaus, waar de overheid maar al te graag informatie vandaan haalt, is de afgelopen decennia sterk toegenomen. Daarnaast heeft de overheid feitelijke kennis nodig om haar beslissingen te onderbouwen. Hiervoor is zij afhankelijk van de wetenschap. Het onderzoek van de ene wetenschapper ondersteunt de beslissingen binnen de overheid, daar waar het onderzoek van de andere wetenschapper deze juist ontkracht. De vraag is dus in hoeverre de overheid weet waar zij op af moet gaan en in hoeverre zij zich laat leiden door deze onderzoeken.

Montesquieu onderzoekt de macht van het parlement

Sinds de kabinetten-Rutte zijn meerderheden in de Staten-Generaal minder vanzelfsprekend dan voorheen. Tweede Kamerfracties die getalsmatig niet nodig zijn voor een meerderheid laten hun invloed gelden, in de wetenschap dat in de Eerste Kamer regeringsfracties VVD en PvdA samen geen meerderheid vormen.

Kan je zeggen dat de macht van de oppositiefracties, en de constructieve drie (D66, ChristenUnie en SGP) in het bijzonder, is toegenomen? Hoe is dit meetbaar? Het Montesquieu Instituut onderzoekt én analyseert met behulp van de zelf ontwikkelde Parlementaire Monitor de stemmingsresultaten uit de huidige kabinetsperiode.