Het Zwitserse immigratie referendum

Peter Coenen is docent publiek recht aan de Universiteit Maastricht.

Op 9 februari 2014 stemde Zwitserland voor het referendum “Initiatief tegen Massa Immigratie”. Het doel van dit referendum, geïnitieerd door de populistische Schweizerische Volks Partei (‘SVP’) was het afschaffen van de bilaterale verdragen tussen Zwitserland en de Europese Unie. Immigratie vanuit de Europese Unie moest weer gelimiteerd worden met behulp van quota. Het referendum werd met een kleine meerderheid aangenomen. Dit betekent dat een nieuw artikel wordt toegevoegd aan de grondwet. Artikel 121 (a)(1) stelt dat Zwitserland immigratie autonoom kan regelen. Artikel 121 (a)(2) regelt dat het aantal voor buitenlanders jaarlijks beschikbare verblijfsvergunningen gelimiteerd wordt met inachtneming van bepaalde quota. Artikel 121 (a)(3) regelt dat het jaarlijkse maximum aantal beschikbare verblijfsvergunningen en de daarmee samenhangende quota zich verhouden tot de economische belangen van Zwitserland. Dit betekent concreet dat werkgevers de voorkeur moeten geven aan een Zwitserse werknemer, bij een keuze tussen een Zwitserse en een buitenlandse werknemer.

Het referendum werd aangenomen met 50,34% van de stemmen, met een participatie van 55.80% van de stemgerechtigde bevolking.[1] Het referendum kreeg voornamelijk steun in landelijke gebieden, terwijl een meerderheid van de stemmers in de grote steden juist tegen het referendum stemden. [2] Het referendum verder kreeg steun vanuit het Duits- sprekende en het Italiaans- sprekende gedeelte van Zwitserland, terwijl een meerderheid van de stemmers in het Frans- sprekende gedeelte van Zwitserland tegen het referendum stemde. [3]

Gevolgen voor relatie EU-Zwitserland

Het probleem met het referendum en de daaropvolgende wijziging van de Zwitserse grondwet is, dat het de relatie van Zwitserland met de Europese Unie fundamenteel verandert. Sinds 1972 hebben Zwitserland en de EU hun relatie verankerd in een serie bilaterale verdragen. Zwitserland, met haar ligging in het hart van Europa, is een belangrijke handelspartner van de Europese Unie. Ook de politieke banden tussen Zwitserland en de Europese Unie zijn bijzonder sterk. De bilaterale verdragen stellen Zwitserland in staat een open en coöperatief beleid te voeren met haar Europese buren en deze aanpak is goedgekeurd door de Zwitserse bevolking in eerdere referendums.[4]

Het Zwitserse Immigratie Referendum brengt deze relatie ernstig in gevaar. Het bilaterale verdrag voor het vrije verkeer van personen tussen Zwitserland en de EU geeft Zwitserse en EU burgers de vrijheid om te werken en te wonen in het grondgebied van de verdragspartijen. De grondwetswijziging naar aanleiding van het referendum zal het vrije verkeer van personen tussen Zwitserland en de EU fundamenteel veranderen. Laslo Andor, de Europese Commissaris voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid, stelde naar aanleiding van het referendum dat:

“Onze ruimte om te manoeuvreren is in dit geval extreem klein. Het vrije verkeer van personen is een van de kernpunten in de relatie tussen Zwitserland en de EU. Vrij verkeer van personen is een fundamenteel recht.  Er kan dus niet over onderhandeld worden.”[5]  

Het is bijzonder moeilijk om in te zien hoe een systeem van immigratie quota en van discriminatie gebaseerd op nationaliteit verenigbaar is met het recht op vrij verkeer van personen.[6] Het vrij verkeer van personen is een fundamenteel bestanddeel van de interne markt van de EU. Zwitserland is door een serie van bilaterale verdragen deel gaan uitmaken van de interne markt en profiteert ook van de voordelen die de interne markt biedt voor de economische relatie met de EU.[7] Het is daarom duidelijk dat dit referendum de relatie van Zwitserland met de EU fundamenteel zal aantasten en dat dit ook de voordelen die Zwitserland heeft van de bilaterale verdragen met de EU zal inperken. Dit werd ook duidelijk gemaakt door Commissaris Andor, die aangaf dat Zwitserland niet langer deel kan uitmaken van het Horizon 2020 programma en dat Zwitserland niet langer kan participeren in Erasmus+ in 2014 op gelijke voet van de lidstaten van de EU.[8]

Dit referendum toont duidelijk de gevaren aan van de directe democratie. Voor de meeste kiezers was het niet duidelijk welke gevolgen een ‘ja’ zou hebben voor de relatie tussen Zwitserland en de EU. Het is inmiddels duidelijk dat dit referendum voornamelijk negatieve gevolgen zal hebben. Hopelijk leren de kiezers hiervan.     

[1] http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/de/index/themen/17/03/blank/key/2014/013.html

[2] http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/de/index/themen/17/03/blank/key/2014/013.html

[3] http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/de/index/themen/17/03/blank/key/2014/013.html

[4] http://www.europa.admin.ch/themen/00499/index.html?lang=en

[5] http://europa.eu/rapid/press-release_STATEMENT-14-32_en.htm

[6] http://europa.eu/rapid/press-release_STATEMENT-14-32_en.htm

[7] http://europa.eu/rapid/press-release_STATEMENT-14-32_en.htm

[8] http://europa.eu/rapid/press-release_STATEMENT-14-32_en.htm